พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์ เล่ม ๑ ภาค ๓- หน้าที่ 201

อรรถกถา มหาตัณหาสังขยสูตร

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า สนฺนิปาตาได้แก่ เพราะการประชุม คือว่า เพราะประมวลมา. บทว่า คพฺภสฺส ได้แก่ สัตว์ผู้เกิดขึ้นในครรภ์. บทว่า อวกฺกนฺติโหติ ได้แก่ ความเกิดย่อมมี. จริงอยู่ในที่บางแห่ง ท้องแห่งมารดาท่านเรียกว่าครรภ์. เหมือนอย่างที่กล่าวไว้ว่า :-

ยเมกรตฺตึ ปม คพฺเภ วสติ มาณโว

อพฺภุฏฺิโตว สยติ ส คจฺฉ น นิวตฺตติ.

แปลว่า สัตว์อยู่ในท้องแม่ ตลอดราตรีหนึ่งก่อน เขาลุกขึ้นแล้วก็นอนเขาไปไม่กลับ. ในที่บางแห่ง ท่านเรียกสัตว์ผู้เกิดในครรภ์ว่าครรภ์. เหมือนอย่างที่กล่าวไว้ว่า ยถา โข ปนานนฺท อิตฺถิโย อญฺา นว วา ทส วา มาเส คพฺภํกุจฺฉินา ปริหริตฺวา วิชายนฺติ แปลว่า ดูก่อนอานนท์ หญิงอื่นๆ ย่อมรักษาทารกผู้เกิดในครรภ์ด้วยท้อง เก้าเดือน หรือว่า สิบเดือนแล้วจึงคลอด. ในที่นี้ ท่านประสงค์เอาสัตว์. คำที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า คพฺภสฺส อวกฺกนฺติ โหติ ดังนี้ หมายถึงสัตว์นั้น.บทว่า อิธ ได้แก่ ในสัตว์โลกนี้. บทว่า มาตา จ อุตุนี โหตินี้ ตรัสหมายเอาเวลามีระดู. ได้ยินว่า ทารกย่อมเกิดแก่มาตุคามในโอกาสใด ในโอกาสนั้น เม็ดโลหิตใหญ่ตั้งอยู่แล้วแตกไหลไป เป็นวัตถุบริสุทธิ์ เมื่อวัตถุบริสุทธิ์ มารดาบิดาอยู่ร่วมกันครั้งเดียวมีเขตเจ็ดวันทีเดียว ในสมัยนั้น ทารกย่อมเกิดขึ้นได้ แม้ด้วยการลูบคลำอวัยวะ มีการจับมือ จับมวยผมเป็นต้น.