ผู้ที่อบรมปัญญาจนปัญญามีกำลังแก่กล้าเป็นวิปัสสนาญาณจึงประจักษ์แจ้งสภาพธรรมที่กำลังเกิดขึ้นและดับไปอย่างรวดเร็ว ตามความเป็นจริงที่พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ทรงแสดงไว้ แต่ปัญญาของพระสาวกย่อมรู้ตามกำลังปัญญาของแต่ละท่านคือไม่สามารถรู้เท่ากับพระพุทธองค์ได้ ฉะนั้น สภาพธรรมที่กำลังปรากฏในชีวิตประจำวันมีมากมาย แต่ปัญญาที่ประจักแจ้งย่อมมีแตกต่างกันตามการสะสม

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑ - หน้าที่ 54

เชิญคลิกอ่านที่... อรรถกถาอุทยัพพยานุปัสสนาญาณุทเทส

ปัญญาระดับวิปัสสนาญาณตั้งแต่ วิปัสสนาญาณที่ 3 สัมมสนญาณ เป็นปัญญาที่ประจักษ์แจ้งการเกิดดับสื่บต่อกันอย่างรวดเร็วของนามธรรมรูปธรรม และวิปัสสนา-ญาณที่ 4 อุทยัพพยญาณ เป็นปัญญาที่ประจักษ์การเกิดดับของนามธรรมรูปธรรมชัดเจนยิ่ง ทั่วทั้ง 6 ทวาร ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ

แต่อย่างไรก็ตามก็ยังไม่สามารถละคลายหรือเห็นโทษของการเกิดขึ้นและดับไปของนามธรรมและรูปธรรม เพราะฉะนั้น ต้องอบรมปัญญาต่อไปอีกถึงวิปัสสนาญาณที่ 16