- เวลาที่เราได้ยินคำไหน เราคอยสงสัยว่า คำนั้นหมายความว่าอะไร แต่ถ้าเราเข้าใจความจริง เดี๋ยวนี้มีสิ่งที่มีเมื่อเกิดขึ้นและสิ่งที่เกิดก็หมดไปมีสิ่งอื่นแทน เข้าใจอย่างนี้รึเปล่า

- เพราะฉะนั้นเพื่อให้เข้าใจว่า สิ่งที่มีเดี๋ยวนี้เกิดแล้วดับแล้วไม่กลับมาอีก สิ่งนั้นแหละคือ ขันธ์ ไม่ว่าอะไรทั้งหมดที่มี เกิดขึ้นมีแล้วหมดไปแล้วไม่กลับมาอีกเลยเป็นขันธ์ทั้งหมด อย่างนี้เข้าใจได้เลย พอได้ยินคำว่า ขันธ์ ก็รู้ความจริงอยู่แล้วว่า สิ่งใดสิ่งหนึ่งที่เกิดแล้วดับแล้วไม่กลับมาอีก

- เพราะฉะนั้นคำนี้หมายความถึงแต่ละหนึ่ง แต่ละหนึ่งที่เกิดแล้วก็ดับ อย่างนี้ก็ไม่มีข้อสงสัยเวลาได้ยินคำว่า ขันธ์ ก็เข้าใจได้ใช่ไหม

- ก่อนแข็งเกิดไม่มีแข็ง พอแข็งเกิดแล้วก็ดับ แข็งนั้นที่เกิดแล้วดับ คือ ขันธ์หนึ่ง ชนิดหนึ่ง ประเภทหนึ่ง อันหนึ่งที่เกิดขึ้นและดับ เพราะฉะนั้นทุกอย่างที่เกิดเป็นหนึ่งขันธ์เท่านั้นเพราะเกิดแล้วดับ หมดสงสัยในเรื่องขันธ์รึยัง

- แต่ถ้าเขาเข้าใจมั่นคง เขาก็รู้เอง สิ่งที่ไม่เกิดจะดับไหม จะเป็นขันธ์ได้อย่างไรใช่ไหม หมายความว่า ต้องเข้าใจมั่นคง คุณมธุนับขันธ์ได้ไหม - (นับไม่ได้)

- เพราะฉะนั้นเมื่อเข้าใจอย่างนี้แล้ว เราจะกล่าวโดยประเภทของขันธ์ เท่าที่เขาทราบ ที่เป็นขันธ์มีอะไรบ้าง

- ดีมากที่เข้าใจทีละหนึ่งๆ เพราะฉะนั้น ขันธ์ คือสิ่งที่มีจริงเมื่อเกิดขึ้นแล้วดับไป ทุกขณะ ทุกขันธ์ มีคุณมธุไหม หมายความว่า เขาเข้าใจแล้วว่า ขันธ์ คือสิ่งที่เกิดขึ้นจึงมี ถ้าไม่เกิดก็ไม่มี เกิดขึ้นแล้วก็ดับไป หนึ่งขันธ์ไม่กลับมาอีกเลยที่เกิด ถ้าเข้าใจอย่างนี้ก็รู้ว่า ไม่มีมธุใช่ไหม มีอาช่าไหม มีคุณสุคินไหม

- ถ้ามีความเข้าใจมั่นคงอย่างนี้จริงๆ เขามีความเข้าใจมั่นคงในขันธ์ คือสิ่งที่เกิดขึ้นแล้วดับไปและไม่กลับมาอีกเลย เขารู้จักขันธ์เดี๋ยวนี้ไหม - (รู้จักในขั้นคิด)

- ขั้นคิดเดี๋ยวนี้มีขันธ์อะไร (มีเห็น) เพราะฉะนั้นเริ่มรู้ว่า ยังไม่รู้จักขันธ์ใช่ไหม

- นี่คือความหมายของปริยัติเพราะเหตุว่า ฟังเรื่องของขันธ์ รู้ว่า เดี๋ยวนี้มีสิ่งที่มีเกิดแล้วดับแต่ว่า ยังไม่รู้จักขันธ์นั้นที่เกิดแล้วดับ

- เห็นเดี๋ยวนี้เกิดดับรึเปล่า เป็นขันธ์รึเปล่า รู้จักขันธ์รึยัง เข้าใจแต่ยังไม่รู้จักไม่ใช่หรือ

- เพราะฉะนั้นจะรู้จักขันธ์ได้ไหม จะรู้จักได้อย่างไร ลึกซึ้งไหม กำลังมีแต่ก็ไม่รู้จัก

- เริ่มรู้จักพระสัมมาสัมพุทธเจ้าว่า พระองค์ทรงประจักษ์ความจริงของขันธ์จึงได้ทรงแสดงความจริงของขันธ์ให้คนอื่นได้เริ่มรู้ว่า ยังไม่รู้จักขันธ์ทั้งๆ ที่กำลังมีขันธ์

- บังคับให้รู้จักขันธ์ได้ไหม พยายามที่จะรู้จักขันธ์ได้ไหม เดี๋ยวนี้มีขันธ์จริง พยายามจะรู้จักขันธ์ก็ไม่ได้ ไปทำให้รู้จักขันธ์ก็ไม่ได้ เพราะฉะนั้นจะรู้จักขันธ์เมื่อไหร่ ฟังไปๆ แล้วเกิดอะไรขึ้น

- ฟังไปๆ แล้วเข้าใจ ช่วยบอกตอนที่เริ่มเข้าใจว่าเป็นอย่างไร เมื่อกี้บอกว่าจะรู้ได้ ถามว่าหนทางที่จะรู้ได้คืออะไร เขาก็บอกว่าฟังบ่อยๆ ก็ค่อยๆ เริ่มรู้ ดิฉันก็ถามว่า ขณะที่เริ่มรู้เป็นอย่างไร คืออะไรที่ใช้คำว่า เริ่มจะรู้

- ตอนที่เริ่มจะเข้าใจขึ้น ตอนนั้นเป็นอย่างไร ถามว่าเดี๋ยวนี้ไม่รู้จักเห็น ดิฉันถามว่า มีหนทางจะรู้จักไหม เขาบอกว่ามี ก็ฟังแล้วก็เข้าใจขึ้น ดิฉันถามว่า ตอนที่ฟังเข้าใจขึ้นเป็นอย่างไร

- เขาฟังมาแล้วเริ่มที่จะเข้าใจใช่ไหม ตอนที่ฟังเข้าใจเป็นอย่างไรถึงจะรู้ว่า เริ่มที่จะเข้าใจ

- เพราะเหตุว่า เราไม่ได้เริ่ม เราลืมไปเลย เราฟังธรรมจบ เราก็ไม่ได้คิดถึงเลย แล้วเราก็คิดถึงเรื่องอื่นเหมือนเดิม เหมือนเข้าใจเรื่องอื่นทั้งหมด จะไปที่ไหน จะทำอะไร จะขับรถยนต์ จะทำอะไรเหมือนเรารู้จักทั้งหมดแต่เราก็ลืมไปแล้วว่า ขณะนั้นที่เราได้ฟังมาว่า ขณะนี้มีธรรมหนึ่งแต่ละหนึ่งซึ่งเกิดขึ้นแล้วดับ เรายังไม่ได้คิดถึงตรงนี้ใช่ไหม หลังจากที่ฟังแล้ว แล้วจะเริ่ม เริ่ม เริ่มอย่างไร ก็เริ่มที่จะไม่ลืมใช่ไหม มีปัจจัยที่จะคิดถึงอย่างนี้บ้างทีละเล็กทีละน้อย แต่ก็ยังไม่เท่ากับที่สะสมมาใช่ไหม

- เพราะฉะนั้นอีกไกลไหมจะรู้จักธรรม นี่คือความลึกซึ้งอย่างยิ่งของธรรมที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัส เมื่อพระองค์ตรัสว่า ธรรมลึกซึ้ง ทุกอย่างต้องเป็นเหตุที่สมควรแม้แต่การที่จะรู้จักธรรมซึ่งกำลังมีเดี๋ยวนี้เอง ก็ต้องมีเหตุที่สมควรตามลำดับ

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาค่ะ

กราบอนุโมทนาครับ