สนทนาปัญหาธรรม วันอังคารที่ ๑๖ มกราคม ๒๕๖๗
[เล่มที่ 75] พระอภิธรรมปิฎก ธรรมสังคณี เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 358
[๒๘] วิริยินทรีย์ มีในสมัยนั้น เป็นไฉน
การปรารภความเพียรทางใจ ความขะมักเขม้น ความบากบั่น ความตั้งหน้า ความพยายาม ความอุตสาหะ ความทนทาน ความเข้มแข็ง ความหมั่น ความก้าวไปอย่างไม่ท้อถอย ความไม่ทอดทิ้งฉันทะ ความไม่ทอดทิ้งธุระ ความประคับประคองธุระ วิริยะ อินทรีย์คือวิริยะ วิริยพละ สัมมาวายามะ ในสมัยนั้น อันใด นี้ชื่อว่า วิริยินทรีย์ในสมัยนั้น
อ.อรรณพ: ยิ่งเห็นนะครับว่า พระธรรมฟังแล้วฟังอีก สนทนาแล้วสนทนาอีก อย่างที่เราได้ฟังมาแล้วเยอะเยะ หรือล่าสุดไปฟังที่อุดร วันนี้วันอังคารสนทนาปัญหาธรรมก็ได้ฟังอีก เข้าใจไปอีกนิดหนึ่งๆ ไม่ได้มากมายอะไร เทียบกับความเป็นเราเท่ากับภูเขาเลากา ความไม่รู้ซึ่งเป็นธาตุใหญ่ ขอเชิญคณะอาจารย์ครับเป็นโอกาสครับ
อ.ชุมพร: ท่านอาจารย์คะ หนูฟัง มีความไม่เข้าใจแต่ละหนึ่ง อยากจะให้ท่านอาจารย์ได้ขยายให้เข้าใจแต่ละหนึ่ง เวลาสภาพธรรมปรากฏมันมีหลายหนึ่ง ท่านอาจารย์พูดถึงแต่ละหนึ่ง ขอความกรุณาท่านอาจารย์ค่ะ
ท่านอาจารย์: เดี๋ยวนี้ อะไร?
อ.ชุมพร: คิดค่ะ
ท่านอาจารย์: คิด หนึ่งหรือเปล่า?
อ.ชุมพร: ขณะคิดก็เหมือนกับเป็นอาการรวมของความคิด
ท่านอาจารย์: เรานึกเอง เพราะเราไม่รู้ขณะที่คิดจริงๆ ปรากฏใช่ไหม ว่า อะไรคิด
อ.ชุมพร: ตรงนี้ค่ะ คิดนี่เหมือนทำให้เราขณะคิดเข้าใจคิด แต่ว่า แต่ละหนึ่งขณะนั้นคิด มันรวมหลายหนึ่งค่ะ
ท่านอาจารย์: เข้าใจคิด หมายความว่าอะไร?
อ.ชุมพร: เข้าใจอาการที่เห็น ไม่ใช่ลักษณะที่คิดค่ะ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น อาการที่เห็นเป็นอย่างไร จึงจะรู้ว่าไม่ใช่คิด?
อ.ชุมพร: เห็นมีลักษณะ คิดมีลักษณะ ไตร่ตรองก็เข้าใจว่าต่างกันค่ะ
ท่านอาจารย์: แต่ละหนึ่งใช่ไหม?
อ.ชุมพร: ค่ะ แต่ละหนึ่ง
ท่านอาจารย์: และยังสงสัยในแต่ละหนึ่งไหม?
อ.ชุมพร: หนูยังสงสัยตรงที่เราศึกษาเรื่องของสัญญา เรื่องของวิตก การที่จะแต่ละหนึ่ง เบื้องต้นของแต่ละหนึ่งนี่คืออย่างไร?
ท่านอาจารย์: คือสิ่งที่กำลังปรากฏเดี๋ยวนี้ หนึ่งใช่ไหมที่กำลังปรากฏ
อ.ชุมพร: ค่ะ
ท่านอาจารย์: อะไรปรากฏเดี๋ยวนี้?
อ.ชุมพร: ก็มีเห็น แล้วคิด
ท่านอาจารย์: เห็น แล้วคิด สอง แล้วใช่ไหม? หนึ่งเดียวคืออะไร?
อ.ชุมพร: เข้าใจว่า เห็นหนึ่ง คิดหนึ่งค่ะ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เข้าใจเห็น หนึ่ง เข้าใจคิด หนึ่ง แล้วยัง?
อ.ชุมพร: ยังค่ะ
ท่านอาจารย์: นี่ซิ มีให้รู้ให้เข้าใจ ก็ยังไม่เข้าใจ เพราะอะไร?
อ.ชุมพร: เพราะความมเข้าใจยังไม่ละเอียดค่ะ
ท่านอาจารย์: ทำไมยังไม่ละเอียด?
อ.ชุมพร: ก็ไม่ได้บ่อยๆ
ท่านอาจารย์: ก็เป็นความจริงเดี๋ยวนี้เลยใช่ไหม กำลังปรากฏแท้ๆ ก็พูดตามมานานมาก แต่ว่าเข้าถึงลักษณะความจริงที่ได้ฟังหรือยัง แม้แต่หนึ่ง แต่ละหนึ่ง แต่ละหนึ่ง ต้องต่างกันตามที่ได้ฟังแล้ว แต่ว่ายังไม่ได้เข้าถึง ภาวะ ที่เป็นหนึ่ง ซึ่งจะเป็นอื่นไม่ได้ของแต่ละหนึ่งที่มีจริงๆ ในชีวิตประจำวัน มากมายแต่ไม่ปรากฏ เพราะเกิดแล้วดับ ไม่มีโอกาสได้ฟัง ไม่มีโอกาสได้เข้าใจความละเอียดลึกซึ้ง
เพราะฉะนั้น ถ้าฟังแล้วลึกซึ้งจริงๆ ว่า สิ่งที่มี มีแน่ๆ ใครก็เปลี่ยนไม่ได้ ใครก็ทำให้เกิดไม่ได้ เห็นไม่ใช่คิด แต่เห็นก็เกิด และคิดก็เกิด แต่ไม่พ้อมกันเพราะมีปัจจัยต่างกัน ทุกสิ่งทุกอย่างมีได้เมื่อมีปัจจัยที่จะทำให้สิ่งนั้นเกิดขึ้น ถ้าไม่เกิดก็ไม่มี แต่เราไม่เคยรู้ความจริงอะไรเลย และเริ่มได้ยินคำว่า พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงตรัสรู้ความจริง ก็ต้องความจริงที่กำลังมีเดี๋ยวนี้ที่ใครไม่รู้ใช่ไหม?
อ.ชุมพร: ค่ะ ท่านอาจารย์ ก็เริ่มเห็นฐานะที่ห่างไกลจากที่ได้ศึกษาเรื่องราวมากมาย แต่การที่จะรู้ความจริงของสิ่งที่ศึกษาก็ยังจะต้องอีกนานแล้วก็ห่างไกลจริงๆ
ท่านอาจารย์: อันนี้ถูกไหม?
อ.ชุมพร: ค่ะ ก็เริ่มรู้ว่า โอกาสที่จะมีความเข้าใจส่วนละเอียดที่เราศึกษามากมาย ไม่ว่าเรื่องจิต เจตสิก ก็ยังไม่สามารถที่จะละเอียดทีละหนึ่งค่ะ
ท่านอาจารย์: เพราะอะไร?
อ.ชุมพร: เพราะเราไม่มีปัญญาที่จะเข้าใจอย่างนั้น ไม่ได้สะสมที่จะเข้าใจอย่างนั้นค่ะ
ท่านอาจารย์: แล้วสามารถจะเข้าใจได้ไหม?
อ.ชุมพร: มีหนทาง ก็เริ่มรู้ว่าขาดการฟังการพิจารณาไตร่ตรองไม่ได้เลยค่ะ
ท่านอาจารย์: หนทางนั้นไปไหน?
อ.ชุมพร: หนทางรู้ความจริงค่ะ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ขณะที่ไม่ฟังเลยจะรู้ความจริงไหม?
อ.ชุมพร: ไม่รู้ความจริงแน่นอนค่ะ
ท่านอาจารย์: ฟังแล้วเข้าใจ รู้ความจริงหรือยัง?
อ.ชุมพร: ก็ยังไม่ชัดเจน ก็ยังต้องฟังต่อไปใช่ไหมคะ
ท่านอาจารย์: เพราะเป็นแต่เพียงขั้นฟังที่จะเข้าใจความจริงว่า แสนยากที่จะถึงการรู้ลักษณะของสภาพธรรม แม้กำลังมีทุกขณะ
อ.ชุมพร: ก็อย่างที่ท่านอาจารย์อรรณพกล่าวถึง อริยสัจจ์ที่ ๒ ก็ไม่รู้จักเขาเลย เยอะเยะไปหมด แต่ละหนึ่งที่ยังไม่รู้จัก
ท่านอาจารย์: เห็นคุณของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแล้วหรือยัง?
อ.ชุมพร: ซาบซึ้งมาก
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น เคารพในพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแค่ไหน?
อ.ชุมพร: น้อยนิดจริงๆ ค่ะ ปัญญาตัวเองมีน้อยนิด ก็คงต้องเข้าใจแค่นี้ค่ะ
ท่านอาจารย์: ถ้าเคารพจริงๆ ต้องฟังคำของพระองค์เพื่อไม่เข้าใจผิดคิดเองใช่ไหม? แม้ได้ฟังแล้ว ก็ยังต้องฟังด้วยดีใช่ไหม ไม่ใช่ฟังเผิน
อ.ชุมพร: ค่ะ ท่านอาจารย์
ท่านอาจารย์: นี่คือ ความลึกซึ้งของธรรมทั้งปวง
อ.ชุมพร: เริ่มเข้าใจคำว่า ลึกซึ้ง คำว่า ละเอียด ซึ่งยังห่างไกลที่จะถึงได้
ท่านอาจารย์: และ ถ้าไม่ได้ยินไม่ได้ฟังไม่ได้ไตร่ตรองเลย จะถึงความลึกซึ้งของคำที่ได้ฟังได้ไหม?
อ.ชุมพร: ไม่มีหนทางเลยค่ะ
ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น จึงต้องฟังด้วยความเคารพ มั่นคงในความที่จะเข้าใจ คำที่ลึกซึ้ง เพื่อที่จะได้ไม่เข้าใจผิด
อ.ชุมพร: ค่ะ ท่านอาจารย์
ขอเชิญอ่านได้ที่ ...
เข้าใจธรรมทีละหนึ่ง
ผู้ปรารภความเพียร
ขอเชิญฟังได้ที่ ...
ที่ละหนึ่งจิต
กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพยิ่งค่ะ
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น
กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์ ด้วยความเคารพยิ่ง
ยินดีในกุศลจิตครับ