อารมณ์ 5 คือ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ เป็นรูป

ส่วนธัมมารมณ์ 6 ได้แก่ จิต เจตสิก ปสาทรูป สุขุมรูป นิพพาน และบัญญัติ

ควรกำหนด เป็นรูปหรือเป็นนามครับ ในเมื่อ ปสาทรูป และสุขุมรูป หรือบัญญัติก็ดี ในที่นี้ ปรากฏแก่จิตเป็น ธัมมารมณ์ ทางมโนทวาร

ส่วนบัญญัติไม่ใช่ทั้งรูปและนาม ข้อนี้ช่วยขยายความได้มั๊ยครับ คือผมนั้น เคยศึกษามาแต่ว่า ธรรมทั้งหมดทั้งสิ้น มีแต่2 ก็คือ รูปธรรม และนามธรรม ถ้าไม่รูป ก็คือนาม ถ้าไม่ใช่นาม ก็ต้องเป็นรูป ถ้ามิใช่ทั้งรูปและนาม อย่างนั้น มันเป็นอะไรครับ... สนใจ

ที่ธัมมะทั้งหมดโดยย่อ รวมลง นามธรรม และรูปธรรม แต่คำว่า ธัมมะ ในที่นี้หมายถึง สิ่งที่มีจริง มีสภาวะ เป็นปรมัตถธรรม ส่วนบัญญัติ ไม่ใช่สิ่งที่มีจริง ไม่มีสภาวะ ไม่ใช่ปรมัตถธรรม บัญญัติเป็นเพียงชื่อหรือเรื่องราวที่จิตคิดขึ้นครับ

ขอบคุณ และขออนุโมทนาค่ะ

อย่างนั้นเวลาเราวิปัสสนา เราจะกำหนดว่า เป็นอะไรดีครับ

เรื่องบัญญัติ

เรียนความเห็นที่ ๕

ลักษณะสภาพธรรมใดปรากฏ ก็รู้ ศึกษาสภาพธรรมนั้น บัญญัติไม่มีลักษณะครับ