โยนิโสมนสิการ ซึ่งเป็น การพิจารณา การตามพิจารณา การรำพึง การใคร่ครวญ การใส่ใจอนุโลม (คล้อยตาม) นั้น เป็นลักษณะเดียวกับหรือต่างกับ เวลาที่เกิดวิจารเจตสิกร่วมกับวิตักกเจตสิก อย่างไร

ขอขอบพระคุณ

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น
ความเป็นจริงของธรรม เป็นจริงอย่างไร ก็เป็นจริงอย่างนั้น ไม่เปลี่ยนแปลงเป็นอย่างอื่น ก่อนอื่นก็ต้องเข้าใจว่า
โยนิโสมนสิการ คือ อะไร

โยนิโสมนสิการ แปลว่า การกระทำไว้ในใจโดยแยบคาย หรือ ใส่ใจอย่างแยบคาย ซึ่งไม่ใช่เรื่องทำ แต่เป็นธรรมที่เกิดเพราะเหตุปัจจัย ตามปกติแล้ว มนสิการ เป็นสภาพธรรมที่เกิดร่วมกับจิตทุกขณะ เป็นสภาพธรรมที่ใส่ใจในอารมณ์ ถ้าเกิดกับกุศลจิต ก็เป็นโยนิโสมนสิการ เป็นการใส่ใจด้วยดี ถูกต้องแยบคาย แต่ถ้าเกิดร่วมกับอกุศลจิต ก็เป็น อโยนิโสมนสิการ ตรงกันข้ามกันอย่างสิ้นเชิงเพราะไม่ใส่ใจอย่างถูกต้องจึงทำให้จิตเป็นอกุศล ที่สำคัญ โยนิโสมนสิการ ไม่ใช่ปัญญา เป็นสภาพธรรมคนละอย่างกัน แต่เพราะอาศัยการใส่ใจด้วยดี จึงทำให้จิตเป็นกุศล และเกื้อกูลต่อความเจริญขึ้นของปัญญา ได้
วิตักกะ คือ อะไร

วิตักกะ เป็นธรรมที่มีจริง เป็นวิตักกเจตสิก เป็นสภาพธรรมที่ตรึกหรือจรดในอารมณ์ เกิดกับกุศลก็ได้ หรือ อกุศลก็ได้ ถ้าตรึกไปในทางที่เป็นกุศล ก็เป็นกุศลวิตก ในทางตรงกันข้าม ถ้าตรึกไปในทางอกุศล ก็เป็นอกุศลวิตก เป็นธรรมที่มีจริง ที่เกิดเพราะเหตุปัจจัย และเกิดเองเพียงลำพังไม่ได้ ก็ต้องเกิดร่วมกับจิต และเจตสิกที่เกิดร่วมด้วย
วิจาร คือ อะไร

วิจาร เป็นสภาพธรรมที่มีจริง เป็นวิจารเจตสิก ที่ประคองตามวิตักกเจตสิกไม่ว่าวิตักกกเจตสิกจะตรึกอย่างไร วิจารเจตสิกก็ประคองตามอย่างนั้น
ดังนั้น ก็สามารถที่จะพิจารณาได้ว่า ถ้าใส่ใจอย่างถูกต้องแยบคาย ก็เป็นกุศลธรรม ขณะนั้น เป็นโยนิโสมนิการ ทั้งวิตักกเจตสิก และวิจารเจตสิก ก็มีความเสมอกันกับโยนิโสมนสิการ คือ เป็นชาติกุศลตามโยนิโสมนสิการ แต่ในทางตรงกันข้า ถ้าเป็นอกุศล ไม่ใช่โยนิโสมนสิการ เมื่อเป็นอกุศลแล้ว ทั้งวิตักกเจตสิกและวิจารเจตสิกที่เกิดขึ้นในขณะนั้นก็เป็นชาติอกุศลด้วย ความเป็นจริงของธรรมละเอียดลึกซึ้งอย่างยิ่ง ปัญญาเท่านั้นที่จะเข้าใจอย่างถูกต้องตรงตามความเป็นจริง ครับ
ขอเชิญศึกษาเพิ่มเติมได้ที่หัวข้อด้านล่างนี้ครับ

โยนิโสมนสิการเป็นนิมิตแห่งอริยมรรค [ปฐมโยนิโสมนสิการสัมปทาสูตร]

โยนิโสมนสิการ [การทำไว้ในใจโดยถูกทาง]

โยนิโสมนสิการ [คำที่ ๑๓๘]

วิตักเจตสิก -- ปกิณณกเจตสิก

วิจารเจตสิก -- ปกิณณกเจตสิก
...ยินดีในความดีของทุกๆ ท่านครับ...

ขออนุโมทนาครับ