ทุกข์กายและทุกข์ใจ

ทุกข์ใจเป็นกิเลสทุกข์ คือ ทุกข์เพราะกิเลส เช่น ทุกข์เกิดจากการพลัดพรากจากสิ่งอัน

เป็นที่รัก ทุกข์เกิดจากการพบปะกับสิ่งไม่เป็นที่รักไม่เป็นที่ชอบใจ เป็นต้น เมื่อประสบ

กับสิ่งดังกล่าวผู้ที่ยังละโทสะยังไม่ได้ ย่อมเกิดความทุกข์ใจ เกิดโทมนัสเวทนา เกิด

โศก เกิดปริเทวะ เป็นต้น

พระอรหันต์ที่ดับกิเลสทั้งหมดแล้วมีแต่ทุกข์กายไม่มีทุกข์ใจ ทุกข์ใจเปรียบเหมือนลูก

ศรดอกที่ ๒

ทุกข์กาย เป็นอกุศลวิบาก เกิดจากผลของกรรมที่ไม่ดี

ทุกข์ใจ ไม่ใช่วิบาก เป็นโทสจิต ทุกข์ใจเกิดจากตัณหาที่ไม่ได้รับการตอบสนอง พระอริยเจ้าแม้ได้รับทุกข์ ทางกาย แต่ไม่มีทุกข์ใจตามมา