อนิปผันนรูป

อนิปฺผนฺน (ไม่สำเร็จแล้ว) + รูป (รูป)

รูปที่ไม่สำเร็จแล้วจากสมุฏฐานทั้ง ๔ หมายถึง อสภาวรูป ๑๐ รูป ซึ่งไม่ได้สำเร็จมาจากกรรม จิต อุตุ หรืออาหารโดยตรงแต่เป็นอาการที่อิงอาศัยสภาวรูป ถ้าไม่มีสภาวรูป อสภาวรูปจะมีไม่ได้เลย แต่สภาวรูปเกิดขึ้นโดยที่ไม่ต้องมีอสภาวรูปบางรูปก็ได้ เช่น วิการรูป ๓ เป็นความเบา ๑ ความอ่อน ๑ ความควรแก่การงาน ๑ เป็นรูปที่เป็นอาการของธาตุดิน น้ำ ไฟ ลม ถ้าไม่มีมหาภูตรูปซึ่งเป็นสภาวรูป วิการรูป ๓ ก็มีไม่ได้แต่มหาภูตรูปเกิดขึ้นโดยไม่ต้องมีวิญญัติรูปทั้ง ๒ ก็ได้หรือสภาวรูปที่เกิดจากกรรม ก็ไม่มีวิการรูป ๓ เป็นต้น

อสภาวรูป ๑๐ ไม่ได้เกิดจากสมุฏฐานทั้ง ๔ โดยตรงก็จริงแต่ก็อนุโลมหรือตามสภาวรูปที่เกิดจากสมุฏฐานต่างๆ คือ ปริจเฉทรูป ๑ เกิดจากสมุฏฐานทั้ง ๔ วิญญัติรูป ๒ เกิดจากจิตเป็นสมุฏฐาน วิการรูป ๓ เกิดจากจิต อุตุ และอาหารเป็นสมุฏฐาน ลักขณรูป ๔ ไม่ได้เกิดจากสมุฏฐานใดๆ เพราะเป็นเพียงอายุของสภาวรูป