อรูปาวจรกิริยาจิต

อรูป (ไม่มีรูป) + อวจร (ท่องเที่ยวไป) + กิริยาจิตฺต (จิตสักว่ากระทำกิจ)

กิริยาจิตที่ท่องเที่ยวไปในอรูปภูมิเป็นส่วนมาก หมายถึง อรูปฌานกิริยาจิตซึ่งเป็นจิตของพระอรหันต์ ในขณะที่เข้าอรูปฌานสมาบัติ อรูปาวจรกิริยาจิต เป็นจิตที่เกิดขึ้นสักว่าทำกิจการงานและรู้อารมณ์ที่เป็นอรูปกรรมฐานเท่านั้น ไม่เป็นเหตุให้เกิดวิบากจิต และไม่ใช่ผลของกุศลจิต มี ๔ ดวง คือ

๑. อากาสานัญจายตนกิริยาจิต เป็นอรูปฌานกิริยาจิตดวงที่ ๑

๒. วิญญาณัญจายตนกิริยาจิต เป็นอรูปฌานกิริยาจิตดวงที่ ๒

๓. อากิญจัญญายตนกิริยาจิต เป็นอรูปฌานกิริยาจิตดวงที่ ๓

๔. เนวสัญญานาสัญญายตนกิริยาจิต เป็นอรูปฌานกิริยาจิตดวงที่ ๔

อรูปาวจรกิริยาจิต ๔ ดวง เกิดได้ใน ๒๖ ภูมิ คือมนุสสภูมิ ๑ เทวภูมิ ๖ รูปพรหมภูมิ ๑๕ และอรูปพรหมภูมิ ๔ (ไม่เกิดในอสัญญสัตตาพรหมภูมิเพราะเป็นภูมิที่ไม่มีจิต)