กำหนดกาลของขันธ์ ๕ [วิภังค์]
[เล่มที่ 77] พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ เล่ม ๒ ภาค ๑ - หน้าที่ 64
ว่าโดยกำหนดกาลของขันธ์ ๕
คำว่า โดยกำหนดกาล นี้
ถามว่า รูปตั้งอยู่นานเท่าไร อรูป (นาม) ตั้งอยู่นานเท่าไร
ตอบว่า รูปมีการเปลี่ยนแปลงนาน ดับก็ช้า อรูป (นาม) เปลี่ยนแปลงเร็ว ดับก็รวดเร็ว เมื่อรูปยังคงทรงอยู่นั่นแหละ จิตเกิดดับไป ๑๖ ดวง ก็แต่ว่ารูปนั้นจะดับพร้อมกับจิตดวงที่ ๑๗
รูปนี้ที่คงอยู่ได้ถึงสิบเจ็ดจิตนี้เพราะเป็นอารมณ์ของจิต เป็นรูปทางปัญจทวารตอนดวงแรก ที่เหลือเป็นธรรมารมณ์ใช่ไหมครับ อยู่ไหนพระอภิธรรมสูตรไหนบ้างครับ
รูปทั้งหมดมีอายุ ๑๗ ขณะของจิต รูปที่กระทบทางปัญจทวาร เมื่อวิถีทางปัญจทวารดับไปแล้ว วิถีทางมโนทวารรู้รูปนั้นต่อ อารมณ์คือรูปที่รู้ต่อนั้นไม่เรียกว่าธรรมารมณ์ธรรมารมณ์คืออารมณ์ที่รู้ได้เฉพาะทางมโนทวารวิถีเท่านั้น
ก็วิถีทางมโนทวารรู้รูปนั้นต่อ ไม่เรียกอารมณ์นั้นว่าธรรมารมณ์หรือครับ
ถ้าอย่างนั้นเป็นอารมณ์ประเภทใดครับ
ถ้าวิถีทางมโนทวารรู้รูปต่อจากทวารตา อารมณ์นั้นก็เป็นรูปารมณ์
ถ้าวิถีทางมโนทวารรู้รูปต่อจากทวารหู อารมณ์นั้นก็เป็นสัททารมณ์
ถ้าวิถีทางมโนทวารรู้รูปต่อจากทวารจมูก อารมณ์นั้นก็เป็นคันธารมณ์
ถ้าวิถีทางมโนทวารรู้รูปต่อจากทวารลิ้น อารมณ์นั้นก็เป็นรสารมณ์
ถ้าวิถีทางมโนทวารรู้รูปต่อจากทวารกาย อารมณ์นั้นก็เป็นโผฏฐัพพารมณ์
