ขน ผม เล็บ ฟัน หนัง - กายคตาสติ และ การเจริญสติปัฏฐาน

ขอนอบน้อมแด่พระรัตนตรัย

สนทนาธรรมกับท่านอาจารย์สุจิต์ บริหารวนเขตต์ ถอดเทปโดย คุณย่าสงวน สุจริตกุล

ท่านผู้ฟัง: ขอให้อาจารย์ช่วยบอกว่า กายคตาสติ ดีอย่างไร

ท่านอาจารย์: กายคตาสติ ซึ่งมีผลใหญ่นั้น มีอานิสงส์มาก ก็ต้องเป็นสติปัฏฐาน ถ้าไม่ใช่สติปัฏฐาน จะมีผล หรือ อานิสงส์มากให้บรรลุถึงคุณธรรมของความเป็นพระอริยบุคคลตามลำดับขั้น ไม่ได้ ไม่มีอะไร พ้นไปจากการเจริญสติปัฏฐาน

ท่านผู้ฟัง: ก็สติปัฏฐาน มีกายานุปัสสนาสติปัฏฐาน เป็นต้น และสติปัฏฐานมี ๔ กายคตาสติ มี กายานุปัสสนาสติปัฏฐานเพียงบรรพเดียว หรือ ทั้ง ๔

ท่านอาจารย์: โดยมากท่านผู้ฟังจะคิดถึง กายคตาสติซึ่งเป็น สมถภาวนา ก่อน เพราะว่า มักจะเคยได้ฟังว่า กายคตาสติ ซึ่งเป็น สมถภาวนาคือ มีการแยกกาย ออกเป็นส่วนๆ เช่น ขน เล็บ ฟัน หนังแม้แต่ขณะที่บวช ก็ให้มีการระลึกถึง ขน เล็บ ฟัน หนัง แต่ทั้งหมด ไม่พ้นจาก การเจริญสติปัฏฐาน เพราะว่าการอบรมสติ หรือ สมาธิ คือระลึกถึงลักษณะของกายโดยจุดประสงค์ที่ต่างกัน หมายถึงถ้าเป็นการอบรมเจริญสมถภาวนา แล้วระลึกถึง ขน ผม เล็บ ฟัน หนัง เพื่อให้ "จิตสงบ" เพื่อให้เกิด "นิมิต" ที่แสดงความมั่นคงของจิต เป็นลำดับ จนถึงขั้นฌานจิต แต่สำหรับ กายคตาสติ ในการเจริญสติปัฏฐานคือ กายานุปัสสนาสติปัฏฐานหมายความว่า เมื่อระลึกถึงขน ผม เล็บ ฟัน หนัง และเห็นความเป็นปฏิกูล จึงมีการละคลายความยึดถือสภาพธรรมว่า เป็นเราเป็นของเรา และเป็นตัวตนของเรา

แต่ต้องมี "ลักษณะ" ของสภาพธรรมที่ปกติยึดถือ ว่าเป็นผม ขน เล็บ ฟัน หนัง ปรากฏให้ สติระลึก และ ปัญญารู้ได้ตามความเป็นจริงของสภาพธรรมที่ปรากฏนั้นว่า ไม่พ้นไปจาก "ธาตุ ๔"

ถ้าตรวจดูในอรรถกถาทั้งหมด เรื่องของ "กาย"จะไม่พ้นจากลักษณะของ "ธาตุ ๔" เลย ไม่ว่าจะโดยนัยของ อานาปานสติ การระลึกรู้ลักษณะของลมหายใจลมหายใจปรากฏ เป็นลักษณะของ ธาตุดิน น้ำ ไฟ ลม การระลึกรู้ลักษณะของผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เห็นความเป็นปฏิกูลและทราบว่า ไม่ใช่สิ่งที่น่าเพลิดเพลิน ยินดี ไม่ควรแก่การยึดถือขณะนั้น มีลักษณะของ "ธาตุ ๔" ปรากฏให้ "สติระลึกรู้" ได้ตามความเป็นจริงว่า ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง...เป็น ธาตุ ๔ (ไม่ใช่ตัวตนของเรา ไม่ใช่เรา)

เรื่องของกาย ทั้งหมดไม่พ้นจากมหาภูตรูป ซึ่งเป็น ธาตุ ๔ ฉะนั้น คำว่า กายคตาสติบางครั้ง รวมถึงกายานุปัสสนาสติปัฏฐาน ทั้งหมด ทุกบรรพ

ขออนุโมทนา