บรรลุฌานจิตขั้นสูง ต้องเห็นโทษขององค์ฌาน

การที่จะบรรลุฌานจิตขั้นสูงขึ้นไปได้นั้น ต้องเห็นโทษขององค์ฌานขั้นต้นๆ แล้วละองค์ฌานได้ตามลำดับ คือ ...

ทุติยฌาน ละวิตก จึงประกอบด้วยองค์ฌาน ๔ คือ วิจาร ปีติ สุข เอกัคคตา

ตติยฌาน ละวิจาร จึงประกอบด้วยองค์ฌาน ๓ คือ ปีติ สุข เอกัคคตา

จตุตถฌาน ละปีติ จึงประกอบด้วยองค์ฌาน ๒ คือ สุข เอกัคคตา

ปัญจมฌาน ละสุข จึงประกอบด้วยองค์ฌาน ๒ คือ อุเบกขา เอกัคคตา

(๑) ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค มหาวรรค ญาณกถา ข้อ ๒๒๕

การละองค์ฌานไปทีละองค์นั้น เป็นฌานโดยปัญจกนัย คือ โดยนัยของฌาน ๕ สำหรับผู้ที่ปัญญาสามารถละวิตกและวิจารได้พร้อมกันนั้น เป็นฌานโดยจตุกกนัย คือ โดยนัยของฌาน ๔ ดังนี้ ...

ทุติยฌาน ละวิตก วิจาร จึงประกอบด้วยองค์ฌาน ๓ คือ ปีติ สุข เอกัคคตา

ตติยฌาน ละปีติ จึงประกอบด้วยองค์ฌาน ๒ คือ สุข เอกัคคตา

จตุตถฌาน ละสุข จึงประกอบด้วยองค์ฌาน ๒ คือ อุเบกขา เอกัคคตา

ทุติยฌาน โดยจตุกกนัย ก็คือ ตติยฌาน โดยปัญจกนัย

ตติยฌาน โดยจตุกกนัย ก็คือ จตุตถฌาน โดยปัญจกนัย

จตุตถฌาน โดยจตุกกนัย ก็คือ ปัญจมฌาน โดยปัญจกนัย

ถ้าขาดวสีแล้ว การละองค์ฌานขั้นต้นๆ เพื่อบรรลุฌานขั้นสูงขึ้นเรื่อยๆ ก็เป็นไปไม่ได้เลย เมื่อฌานวิถีจิตดับแล้ว ปัจจเวกขณวิถีต้องเกิดต่อทุกครั้ง การระงับกิเลสด้วยการเจริญสมถภาวนา ไม่ใช่การดับกิเลสเป็นสมุจเฉท

ฉะนั้น ฌานจิตจึงเสื่อม คือ เกิดช้าไม่ชำนาญคล่องแคล่วเหมือนเดิม หรืออาจจะไม่เกิดอีกเลยก็ได้ ฉะนั้น ที่ฌานจิตจะเกิดได้คล่องแคล่วจึงต้องมีวสีทุกๆ ฌานอยู่เสมอ (ความละเอียดมีในวิสุทธิมรรค)

ดาวน์โหลดหนังสือ --> ปรมัตถธรรมสังเขป