อารัมมณูปนิชฌาน-ลักขณูปนิชฌาน

[เล่มที่ 68] พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกายปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑ - หน้าที่ 504

บทว่า ฌาน ฌานมี ๒ อย่าง คือ อารัมมณูปนิชฌานเพ่งอารมณ์ และ ลักขณูปนิชฌานเพ่งลักษณะ ในฌาน ๒ อย่างนั้น สมาบัติ ๘ เข้าไปเพ่งอารมณ์ มีปฐวีกสิณเป็นต้น ชื่อว่า อารัมมณูปนิชฌาน. วิปัสสนามรรคและผล ชื่อว่า ลักขณูปนิชฌาน. ในวิปัสสนามรรคและผลเหล่านั้น วิปัสสนาชื่อว่า ลักขณูปนิชฌาน เพราะเข้าไปเพ่งซึ่งลักษณะ มีอนิจลักษณะ เป็นต้น, มรรคชื่อว่า ลักขณูปนิชฌาน เพราะกิจทำด้วยวิปัสสนาสำเร็จด้วยมรรค, ส่วนผล ชื่อว่า ลักขณูปนิชฌาน เพราะอรรถว่า เข้าไปเพ่งนิโรธสัจ อันเป็นลักษณะที่จริงแท้.