อรูปฌานที่ ๑ - ๔
อรูปฌานมี ๔ ขั้น เป็นปัญจมฌานทั้ง ๔ ขั้น แต่ต่างกันที่อารมณ์ละเอียดขึ้นเป็นลำดับขั้น คือ ...
อรูปฌานที่ ๑ อากาสานัญจายตนฌานจิต มีอากาศซึ่งไม่มีที่สุดเป็นอารมณ์
อรูปฌานที่ ๒ วิญญาณัญจายตนฌานจิต มีอากาสานัญจายตนจิตเป็นอารมณ์ เพราะพิจารณาเห็นว่าอากาศซึ่งไม่มีที่สุดเป็นอารมณ์นั้น ก็ยังไม่ละเอียดประณีตเท่ากับอากาสานัญจายตนจิตซึ่งมีอากาศที่ไม่มีที่สุดเป็นอารมณ์ฉะนั้น จึงล่วงอากาศที่ไม่มีที่สุดเป็นอารมณ์ แล้วน้อมไปสู่อากาสานัญจายตนจิตเป็นอารมณ์ จนอัปปนาสมาธิเกิดขึ้น เป็นอรูปฌานที่ ๒ คือ วิญญาณัญจายตนฌานจิต ซึ่งเป็นอรูปฌานจิตที่มีวิญญาณ คือ อากาสานัญจายตนจิตเป็นอารมณ์
อรูปฌานที่ ๓ อากิญจัญญายตนฌานจิต มีภาวะที่ไม่มีอะไรเป็นอารมณ์ เพราะเป็นภาวะที่ไม่มีอากาสานัญจายตนจิตเป็นอารมณ์แล้ว เมื่อพิจารณาเห็นว่า เมิ่อยังมีอากาสานัญจายตนจิตเป็นอารมณ์อยู่ ก็ยังไม่สงบไม่ละเอียดประณีตเท่ากับไม่มีอะไรเลยเป็นอารมณ์ จึงล่วงอากาสานัญจายตนจิต
ซึ่งเป็นอารมณ์ แล้วน้อมไปสู่ภาวะที่ไม่มีอากาสานัญจายตนจิตเป็นอารมณ์ จนอัปปนาสมาธิเกิดขึ้นเป็นอรูปฌานที่ ๓ คือ อากิญจัญญายตนฌานจิต มีภาวะที่ไม่มีอะไรเลยเป็นอารมณ์ เพราะไม่มีอากาสานัญจายตนจิตเป็นอารมณ์
อรูปฌานที่ ๔ เนวสัญญานาสัญญายตนฌานจิต มีอากิญจัญญายตนฌานจิตเป็นอารมณ์ เมื่อพิจารณาเห็นว่าอากิญจัญญายตนฌานจิต ซึ่งมีภาวะที่ไม่มีอะไรเลยเป็นอารมณ์นั้นเป็นสภาวะที่ละเอียดมาก จึงน้อมไปสู่ภาวะของอากิญจัญญายตนจิตที่ละเอียดนั้น จนอัปปนาสมาธิจิตเกิดขึ้นเป็นอรูปฌานที่ ๔ คือ เนวสัญญานาสัญญายตนฌานจิต เป็นสภาพที่สัญญาพร้อมทั้งสัมปยุตตธรรมทั้งหลายที่เกิดร่วมกันนั้นละเอียด จนกล่าวไม่ได้ว่ามีหรือไม่มี เพราะไม่ได้กระทำกิจของสัมปยุตตธรรมทั้งหลายอย่างเต็มที่ จึงกล่าวไม่ได้ว่ามีหรือไม่มี
สัมปยุตตธรรมนั้นๆ อรูปฌานที่ ๔ จึงชื่อว่า เนวสัญญานาสัญญายตน คือ มีสัญญาก็ไม่ใช่ ไม่มีสัญญาก็ไม่ใช่
ดาวน์โหลดหนังสือ --> ปรมัตถธรรมสังเขป