เนกขัมมะ [อรรถกถาปุริสสูตรที่ ๑๐]

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อิติวุตตก เล่ม ๑ ภาค ๔ หน้าที่ 695

การบรรพชา ปฐมฌานพร้อมด้วยอุปจาร วิปัสสนาปัญญา และนิพพานชื่อว่า เนกขัมมะ ในคำว่า ปฏิโสโตติ โข ภิกฺขเว เนกฺขมฺมสฺเสตํ อธิวจนํ (ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย คำว่า ทวนกระแสนี้แล เป็นชื่อของเนกขัมมะ) นี้ กุศลธรรมแม้ทั้งหมด ก็ชื่อว่า เนกขัมมะ สมจริงดังที่พระองค์ได้ตรัสคำนี้ไว้ว่ากุศลธรรมแม้ทั้งหมด ก็ชื่อว่า เนกขัมมะ สมจริงดังที่พระองค์ได้ตรัสคำนี้ไว้ว่า กุศลธรรม แม้ทั้งหมด คือ บรรพชา ปฐมฌาน นิพพาน และวิปัสสนา เรา ตถาคต เรียกว่า เนกขัมมะ

ก็ผู้ศึกษาพึงทราบความที่บรรพชาเป็นต้นเหล่านี้ เป็นเช่นกับการทวนกระแส โดยการทวนต่อกระแสแห่งตัณหา. เพราะว่า โดยความไม่แปลกกันแล้ว ธรรมวินัย ชื่อว่า เนกขัมมะ การตั้งใจของเขา ๑ การบรรพชาของเขา ๑ ธรรมวินัย ๑ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเรียกว่า ทวนกระแสตัณหา สมจริง ตามที่พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสคำนี้ไว้ว่า ผู้กำหนัดแล้ว ด้วยอำนาจราคะ ถูกกองแห่งความมืดปิดบังไว้แล้ว จะไม่เห็นพระธรรมที่ไปทวนกระแส (พระนิพพาน) ที่ละเมียดละไมลึกซึ้ง เห็นได้ยาก และ ละเอียด