ทำไมแม่น้ำตโปทานี้จึง เดือดพล่าน

[เล่มที่ 2] พระวินัยปิฎก มหาวิภังค์ ปฐมภาค เล่ม ๑ ภาค ๒ - หน้าที่ ๖๐๒

แด่พระ ผู้มีพระภาคเจ้าๆ ตรัสว่าดูก่อนภิกษุทั้งหลาย แม่น้ำตโปทานี้ไหลมาแต่ห้วงใด ห้วงนั้นมีน้ำใส เย็น จืดสนิท สะอาด สะอ้าน มีท่าเรียบราบ น่ารื่นรมย์ มีปลาและเต่ามาก อนึ่งดอกบัวประมาณเท่ากงเกวียนแย้มบานอยู่

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย แต่แม่น้ำตโปทานี้ ไหลผ่านมาในระหว่างมหานรกสองขุม เพราะฉะนั้น แม่น้ำตโปทานี้จึง เดือดพล่านไหลไปอยู่ ฯลฯ

บทว่า ยตายํ ภิกฺขเว ตัดบทเป็น ยโต อยํ ภิกฺขเว แปลว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย แม่น้ำตโปทานี้ ไหลมาแต่ที่ใด

บทว่า โส ทโห แปลว่า ห้วงน้ำนั้น

ถามว่า ก็แม่น้ำตโปทานี้ ไหลมาแต่ที่ไหน แก้ว่า ได้ยินว่า ภายใต้ภูเขาเวภารบรรพต มีภพนาคประมาณ ๕๐๐ โยชน์ ของพวกนาคผู้อยู่บนภาคพื้น เช่นกับเทวโลกประกอบด้วยพื้นอันสำเร็จด้วยแก้วมณี และด้วยอาราม และอุทยาน ห้วงน้ำนั้น อยู่ในที่เล่นของพวกนาคในภพนาคนั้นแม่น้ำตโปทานี้ ไหลมาแต่ห้วงน้ำนั้น

ข้อว่า ทฺวินฺนํ มหานิรยานํ อนุตริกาย อาคจฺฉติ ความว่า ได้ยินว่า มหาเปตโลกผ่านเมืองราชคฤห์มา แม่น้ำตโปทานี้มาจากระหว่างมหาโลหกุมภีนรก ๒ ขุมในมหาเปตโลกนั้น ฉะนั้น จึงเดือดพล่านไหลไปอยู่