หน้าที่ของ จิต เจตสิก ซึ่งกำลังทำงานอยู่ ขณะนี้.

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

สนธนาธรรม ที่เขาเต่า ๑-๔ สิงหาคม ๒๕๓๗

ท่านอาจารย์ เพราะฉะนั้น พูดถึงเรื่องของจิตซึ่งจิตเป็นใหญ่ เป็นประธาน ในการรู้แจ้งอารมณ์ หมายความว่า รู้แจ้ง ชัดเจน ในอารมณ์ที่ปรากฏ ซึ่งไม่ว่า อารมณ์ นั้นจะเป็นอารมณ์อะไรก็ตามแต่ อ่อนแค่ไหน เบาแค่ไหน ร้อนแค่ไหน ฯลฯ หรือ เสียงดัง หรือ ค่อย เป็นเสียงตุ๊กแก หรือ เสียงจิ้งจก ฯลฯ

ลักษณะของจิต ก็คือ สภาพรู้ คือ รู้ชัดเจนแจ่มแจ้งในอารมณ์เท่านั้น จิตไม่ทำหน้าที่อื่น เพียงแต่รู้อารมณ์ที่ปรากฏเท่านั้น

ส่วน เจตสิก คือ สภาพธรรมที่เกิดร่วมกับจิต และ ดับพร้อมกับจิตที่เกิดร่วมด้วย อย่างน้อยที่สุด ต้องมี เจตสิกที่เกิดร่วมกับจิต คือ เจตสิก ๗ ประเภท เช่น ลักษณะจำ (สัญญาเจตสิก) คือ ทันทีที่จิตรู้อารมณ์ใดๆ เจตสิกประเภทนี้ ก็ทำหน้าที่จำเท่านั้น ไม่ทำหน้าที่อื่น หรือ ลักษณะที่เป็นสุข เป็นทุกข์ เฉยๆ นั่น ก็ คือ เวทนาเจตสิก (ทำหน้าที่รู้สึกเท่านั้น ไม่ทำหน้าที่อื่น เป็นต้น

เพราะฉะนั้น เข้าใจหน้าที่ของจิต และเจตสิกจะได้ทราบว่า ไม่ได้มีแต่เฉพาะจิตที่เกิดขึ้นเพียงอย่างเดียว ซึ่งถ้าหากเป็นอย่างนั้น ก็จำอะไรไม่ได้เลย หมายความว่า ถึงแม้ว่าจิตทำหน้าที่เพียงรู้ชัดในอารมณ์ แต่เป็นเพราะว่า จิตไม่ได้ทำหน้าที่จำ เพราะฉะนั้น แม้มีเสียงปรากฏ จิตก็รู้แจ้งเสียงที่ปรากฏ ขณะนั้นเราก็จำอะไร ไม่ได้เลย แต่เป็นเพราะว่ามีสัญญาเจตสิกเกิดร่วมด้วยกับจิตและสัญญาเจตสิกทำหน้าที่จำเท่านั้น หมายความว่า จิตเกิดเมื่อไร สัญญาเจตสิกต้องเกิดร่วมด้วยทุกครั้ง และสัญญาเจตสิกก็ทำหน้าที่ คือ จำ จำในทุกอย่างที่จิตกำลังรู้แจ้ง

เพราะฉะนั้น จึงต้องทราบว่า เจตสิกมีอะไรบ้าง และ เจตสิกแต่ละประเภท นั้นทำหน้าที่ อะไรบ้าง

เจตสิกทั้งหมดมี ๕๒ ประเภท และเจตสิก ๕๒ ประเภท นี้แบ่งออกเป็นหลายกลุ่ม คือ

กลุ่มแรกเป็นเจตสิกซึ่งเกิดกับจิตทุกประเภท คือ ไม่ว่า จะเป็นกุศลจิต อกุศลจิต วิบากจิต กิริยาจิต (จิตมี ๔ ชาติ คือ กุศล อกุศล วิบาก กิริยา) ที่เกิดขึ้นขณะใดขณะนั้นต้องมีเจตสิก ซึ่งเกิดกับจิตทุกประเภท กลุ่มนี้เกิดร่วมด้วยทุกครั้ง (เกิดร่วมด้วยกับจิตทุกประเภท ภาษาบาลี ใช้ คำว่า สัพพจิตตสาธารณเจตสิก ซึ่งมี ๗ ประเภท)

ส่วนเจตสิกอีกกลุ่มหนึ่ง ถ้าเป็นเจตสิกที่เป็นอกุศลก็ต้องเกิดเฉพาะกับอกุศลจิตเท่านั้น และเจตสิกอีกกลุ่มหนึ่งเป็นเจตสิกฝ่ายดี ที่เป็นโสภณเจตสิก ก็ต้องเกิดเฉพาะกับกุศลจิตเท่านั้น

ขณะนี้จิตและเจตสิกกำลังทำงาน อยู่ทำงานอยู่ที่ตรงนี้ ตรงที่ที่ยึดถือว่าเป็นตัวของเรา

ขออนุโมทนา