ธรรม ๔ ประการ คือ ศีล สมาธิ ปัญญา วิมุตติ .

[เล่มที่ 13] พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย มหาวรรค เล่ม ๒ ภาค ๑- หน้าที่ 292

ได้ยินว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ บ้านภัณฑคามนั้น. ณ ที่นั้นแลพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสกะภิกษุทั้งหลายว่า ภิกษุทั้งหลาย เพราะไม่รู้แจ้งแทงตลอดธรรม ๔ ประการ เราและพวกเธอเร่ร่อนเที่ยวไปสิ้นกาลนานอย่างนี้.

๔ ประการเป็นไฉน. เพราะไม่รู้แจ้งแทงตลอดศีลอันเป็นอริยะ เราและพวกเธอเร่ร่อนเที่ยวไปสิ้นกาลนาน เพราะไม่รู้แจ้งแทงตลอดสมาธิอันเป็นอริยะ.. ปัญญาอันเป็นอริยะ.. วิมุตติอันเป็นอริยะ... เราและพวกเธอจึงเร่ร่อนเที่ยวไปสิ้นกาลนานอย่างนี้.

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เราได้รู้แจ้งแทงตลอดศีลอันเป็นอริยะ สมาธิ ปัญญา วิมุตติ อันเป็นอริยะแล้ว ภวตัณหาเราถอนเสียแล้วตัณหาอันจะนำไปสู่ภพสิ้นแล้ว บัดนี้ภพใหม่ไม่มี.

พระผู้มีพระภาคเจ้าผู้สุคตศาสดา ครั้นได้ตรัสไวยากรณภาษิตนี้แล้ว จึงตรัสคาถาประพันธ์ต่อไปอีกว่า

[๑๑๐] ธรรมเหล่านี้คือ ศีล สมาธิ ปัญญา วิมุตติอันยอดเยี่ยม อันพระโคดมผู้มียศ ตรัสรู้แล้ว ดังนั้น พระพุทธเจ้าทรงบอก ธรรมแก่ภิกษุทั้งหลาย เพื่อความรู้ยิ่ง พระศาสดาผู้กระทำ ซึ่งที่สุดแห่งทุกข์ มีพระจักษุปรินิพพานแล้ว.