วิญญัติและอิริยาบถ [อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา]

อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 295

ฯลฯ ชวนจิต ที่เป็นไปในมโนทวารเท่านั้น ให้เกิดวิญญัติได้ฉันใด และโสมนัสชวนะเฉพาะที่ถึงมโนทวารให้เกิดความร่าเริงได้ฉันนั้น เพราะชวนะทั้งหลายที่เป็นไปทางทวาร ๕ หย่อนกำลังโดยรอบ ฯ ก็บรรดารูปอิริยาบถและวิญญัตินี้ อิริยาบถหรือวิญญัติที่พ้นไปจากรูปย่อมไม่มีก็จริง ถึงอย่างนั้นก็ดี จิตที่ยังรูปให้เกิดขึ้นทั้งหมด ย่อมช่วยค้ำจุนอิริยาบถ และให้วิญญัติเกิดขึ้นไม่ได้ ฯ แต่จิตที่ให้วิญญัติเกิดช่วยค้ำจุนอิริยาบถโดยแท้ เพราะอิริยาบถกับวิญญัติไม่มีการเว้นจากกัน (พรากจากกันไม่ได้) ฯ เพื่อแสดงความพิเศษแห่งคำว่า "จิตที่ช่วยค้ำจุนอิริยาบถและยังรูปให้เกิดขึ้น" นี้ ท่านอาจารย์จึงทำการถือเอาอิริยาบถและวิญญัติต่างหากจากรูป ฯ