ความสันโดษคือความไม่โลภ [มังคลัตถทีปนีแปล]

มังคลัตถทีปนีแปล เล่ม ๔ - หน้าที่ 47

ในอรรถกถาเอกนิบาต อังคุตตรนิกาย พระอรรถกถาจารย์ จึงกล่าวว่า " ความสันโดษกล่าวคือความไม่โลภ ชื่อว่า สนฺตุฏฺฐิตา."

[๒๙๗] สันโดษคือความไม่โลภ มีอย่างเดียวเท่านั้น ก็จริงอยู่ ถึงอย่างนั้น โดยประเภทแห่งอารมณ์ ย่อมเป็น ๔ อย่าง ด้วยอำนาจปัจจัย ๔ และ เป็น ๑๒ อย่าง โดยประเภทแห่ง ๔ ติกะ (๓ หมวดๆ ละ ๔) เพราะทำวิภาคว่า สันโดษ ในปัจจัย ๔ ปัจจัยละ ๓ อย่าง ด้วยสามารถยถาลาภสันโดษ ยถาพลสันโดษ และยถาสารูปปสันโดษ เพราะเหตุนั้น ในอรรถกถาทั้งปวง พระอรรถกถาจารย์ทั้งหลาย จึงกล่าวว่า " สันโดษนั้นมี ๑๒ อย่าง."

[๓๔๘] อันภิกษุเหล่านั้นแม้ทั้งหมด ท่านกล่าวว่า เป็นผู้มีความมักน้อย เพราะไม่มีความปรารถนาในปัจจัยเป็นต้น ก็ อปฺป ศัพท์ ในคำว่า อปฺปิจฺฉา นี้เป็นอรรถแห่ง อภาว เพราะเหตุนั้น ในอรรถกถาเอกนิบาตอังคุตตรนิกายท่านจึงกล่าวไว้ว่า " บทว่า อปฺปิจฺฉสฺส แปลว่า ผู้ไม่มีความปรารถนา ก็ในบทว่า อปฺปิจฺฉสฺส นี้ พยัญชนะเป็นประหนึ่งว่ามีส่วนเหลืออยู่ ส่วนเนื้อความ ไม่มีส่วนเหลือเลย ก็พระขีณาสพนั้น พระผู้มีพระภาคไม่ตรัสว่า อปฺปิจฺโฉ เพราะความปรารถนามีประมาณเล็กน้อยยังมีอยู่ แต่พระผู้มีพระภาค ตรัสว่า อปฺปิจฺโฉ ก็เพราะไม่มีความปรารถนาคือ เพราะมีความไม่โลภอันตนเสพมากแล้วบ่อยๆ นั่นเอง.