ประกาศพรหมจรรย์พร้อมทั้งอรรถ ... พยัญชนะ.. [วิสุทธิมรรคแปล]

วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 289

[เพราะประกาศพรหมจรรย์พร้อมทั้งอรรถ ... พยัญชนะ ...]

อนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้านั้น เมื่อทรงแสดงธรรม ย่อมทรงประกาศคือทรงแสดงโดยนัยต่างๆ ซึ่งศาสนพรหมจรรย์ และมรรคพรหมจรรย์อันใด ศาสนพรหมจรรย์และมรรคพรหมจรรย์อันนั้น ชื่อว่า สาตฺถะ เพราะความถึงพร้อมแห่งอรรถ ชื่อว่า สพฺยญฺชนะ เพราะความถึงพร้อมแห่งพยัญชนะตามสมควร ชื่อว่า สาตฺถะ เพราะประกอบพร้อมด้วยอรรถบท (บทแสดงอรรถ ๖) คือ สังกาสนะ (แสดงความโดยสังเขป) ปกาสนะ (เริ่มแสดงเป็นหัวข้อ) วิวรณะ (ขยายความ) วิภชนะ (จำแนกความ) อุตตานีกรณะ (ทำความให้ตื้น) ปัญญัตติ (แต่งความให้เข้าใจ) ชื่อว่า สพฺยญฺชนะ เพราะความถึงพร้อมแห่ง (พยัญชนบท ๖ คือ) อักขระ (ตัวหนัง-สือ) บท (คำที่ประกอบวิภัติ) พยัญชนะ (พากย์) อาการ (จำแนกพากย์ออกไป) นิรุติ (วิเคราะห์ศัพท์) นิเทศ (ขยายนิรุติให้พิสดาร) ชื่อว่า สาตฺถะ เพราะความเป็นคุณลึกโดยอรรถ และความเป็นคุณลึกโดยปฏิเวธ ชื่อว่า สพฺยญฺชนะ เพราะความเป็นคุณลึกโดยธรรม และความเป็นคุณลึกโดยเทสนา ชื่อว่า สาตฺถะ เพราะเป็นวิสัยแห่งอัตถปฏิสัมภิทาและปฏิภาณ-ปฏิสัมภิทา ชื่อว่า สพฺยญฺชนะ เพราะเป็นวิสัยแห่งธรรมปฏิสัมภิทาและนิรุติปฏิสัมภิทา ชื่อว่า สาตฺถะ เหตุเป็นคุณยังปริกขกชน (คนมีปัญญาสอบสวน) ให้เลื่อมใส เพราะเป็นปัณฑิตเวทนียธรรม (สำหรับคนฉลาดจะพึงรู้ได้) ชื่อว่า สพฺยญฺชนะ เหตุเป็นคุณยังโลกิยชน (คนทั่วๆ ไป) ให้เลื่อมใส เพราะเป็นสัทไธยธรรม (ทำให้ศรัทธาเกิด) ๑ ชื่อว่า สาตฺถะ เพราะมีอธิบายลึกซึ้ง ชื่อว่า สพฺยญฺชนะ เพราะมีบทตื้น ๒