กายวิญญัติ [อภิธัมมัตถสังคหบาลีฯ]

อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 278

ธรรมชาติที่ชื่อว่ากายวิญญัติ เพราะอรรถว่า ยังคนอื่นให้รู้ความประสงค์ด้วยกายทีเคลื่อนไหวอยู่ และตนเองก็รู้ด้วยกายที่เคลื่อนไหวอยู่นั้น ฯ

กิริยาเดินเป็นต้น ชื่อว่าอิริยาบถ เพราะเป็นทางแห่งความ เป็นไปของการเคลื่อนไหว คือกิริยาทางร่างกาย ฯ โดยเนื้อความได้แก่รูปปวัติ ซึ่งมีการกำหนดด้วยการเดินเป็นต้นนั้น ฯ ก็บรรดารูปอิริยาบถและวิญญัตินี้ อิริยาบถหรือวิญญัติที่พ้นไปจากรูปย่อมไม่มีก็จริง ถึงอย่างนั้นก็ดี จิตที่ยังรูปให้เกิดขึ้นทั้งหมด ย่อมช่วยค้ำจุนอิริยาบถ และให้วิญญัติเกิดขึ้นไม่ได้ ฯ แต่จิตทีให้วิญญัติเกิดช่วยค้ำจุนอิริยาบถโดยแท้ เพราะอิริยาบถกับวิญญัติไม่มีการเว้นจากกัน (พรากจากกันไม่ได้) ฯ เพื่อแสดงความพิเศษแห่งคำว่า "จิตที่ช่วยค้ำจุนอิริยาบถและยังรูปให้เกิดขึ้น" นี้ ท่านอาจารย์จึงทำการถือเอาอิริยาบถและวิญญัติต่างหากจากรูป ฯ