ชีวิตเนื่องด้วยปัจจัยหลายอย่าง
[เล่มที่ 47] พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย สุตตนิบาต เล่ม ๑ ภาค ๖ - หน้าที่ 560 เป็นต้นไป
บทว่า กสิรํ (ชีวิต) ลำบาก คือ ยาก เพราะความเป็นไปเนื่องด้วยปัจจัยหลายอย่าง ไม่ใช่ให้เป็นไปเพื่อความสุขเท่านั้น. เป็นความจริงอย่างนั้น ชีวิตเนื่องด้วยลมหายใจเข้า ลมหายใจออก เนื่องด้วยมหาภูตรูป (ดิน น้ำ ลม ไฟ) เนื่องด้วยกวฬีการาหาร เนื่องด้วยไออุ่น และเนื่องด้วยวิญญาณ.
แม้เมื่อไม่หายใจเข้าไม่หายใจออก ก็เป็นอยู่ไม่ได้. แม้กายถึงความเสื่อมเพราะธาตุกำเริบ ก็เป็นอยู่ไม่ได้, ก็เมื่อใดธาตุเหล่านั้นทำหน้าที่ของกันและกันอย่างเป็นปรกติ ย่อมนำไปได้เสมอ เมื่อนั้นชีวิต ก็ยังเป็นไปได้ ชีวิตเนื่องด้วยมหาภูตรูปอย่างนี้. ก็ในขณะหาอาหารได้ยากเป็นต้น เพราะขาดอาหาร สัตว์ทั้งหลายก็จะตายกันหมด ชีวิตเนื่องด้วยกวฬีการาหารอย่างนี้.
อนึ่ง เมื่อสิ้นไฟอันเกิดแต่กรรมอันจะทำให้สิ่งที่กินและดื่มเข้าไป เป็นต้น ย่อยสัตว์ทั้งหลายก็จะถึงแก่ความตายกันหมด ชีวิตเนื่องด้วยไออุ่นอย่างนี้. ก็เมื่อวิญญาณดับ สัตว์ตามปกติ ก็จะไม่มีชีวิต ชีวิตปรากฏอยู่ในโลกได้แม้ด้วยอาการอย่างนี้ ชีวิตเนื่องด้วยวิญญาณอย่างนี้นี้.
(คัดมาเพียงบางส่วนจาก ... ปรมัตถโชติกา อรรถกถา ขุททกนิกาย สุตตนิบาต สัลลสูตร)
แม้เมื่อไม่หายใจเข้าไม่หายใจออก ก็เป็นอยู่ไม่ได้
อนุโมทนาค่ะ
