บารมีคืออะไร [จริยาปิฎก]

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย จริยาปิฎก เล่ม ๙ ภาค ๓ - หน้าที่ 571

บารมี คือ คุณธรรมทั้งหลาย มีทาน เป็นต้น กำหนดด้วยความเป็นผู้ฉลาดในอุบาย คือ กรุณาอันตัณหา มานะ และทิฏฐิไม่เข้าไปกำจัด. บารมีเพราะอรรถว่ากระไร พระมหาสัตว์พระโพธิสัตว์เป็นผู้ยอดยิ่ง เพราะสูงกว่าสัตว์ด้วยการประกอบคุณวิเศษมีทานและศีลเป็นต้น ความเป็น หรือการกระทำของพระโพธิสัตว์เหล่านั้นเป็นบารมี กรรมมีการบำเพ็ญ เป็นต้น ก็เป็นบารมี

อีกอย่างหนึ่งชื่อว่า ปรม เพราะอรรถว่าบำเพ็ญ ชื่อว่า โพธิสัตตะ เพราะอรรถว่าเป็นผู้บำเพ็ญและเป็นผู้รักษาคุณทั้งหลายมีทานเป็นต้น คุณ ดังกล่าวมานี้ เป็นบารมีของผู้บำเพ็ญ. ภาวะก็ดี กรรมก็ดีเป็นบารมีของ ผู้บำเพ็ญ กรรมมีการบำเพ็ญทานเป็นต้น ก็เป็นบารมีของพระโพธิสัตว์ ผู้บำเพ็ญ

อีกอย่างหนึ่ง บารมีย่อมผูกสัตว์อื่นไว้ในตนด้วยการประกอบคุณวิเศษ หรือบารมีย่อมขัดเกลาสัตว์อื่นให้หมดจดจากมลทินคือกิเลส หรือบารมีย่อม ถึงนิพพานอันประเสริฐที่สุดด้วยคุณวิเศษ หรือบารมีย่อมกำหนดรู้โลกอื่นดุจ รู้โลกนี้ด้วยคุณวิเศษคือญาณอันเป็นการกำหนดแล้ว หรือบารมีย่อมตักตวง คุณมีศีลเป็นต้นอื่นไว้ในสันดานของตนเป็นอย่างยิ่ง หรือบารมีย่อมทำลาย ปฎิปักษ์อื่นจากธรรมกายอันเป็นอัตตา หรือหมู่โจรคือกิเลสอันทำความ พินาศแก่ตนนั้น เพราะเหตุนั้นจึงชื่อว่า ปรมะ สัตว์ใดประกอบด้วยปรมะ ดังกล่าวมานี้ สัตว์นั้นชื่อว่า มหาสัตว์

คำเป็นต้นว่า ปรมสฺส อยํ ดังนี้ ก็พึงประกอบตามนัยที่กล่าวมาแล้ว หรือบารมีย่อมขัดเกลาคือย่อมบริสุทธิ์ ในฝั่งคือพระนิพพาน และยังสัตว์ทั้งหลายให้หมดจด หรือบารมีย่อมผูกย่อมประกอบสัตว์ทั้งหลายไว้ในพระนิพพานนั้น หรือบารมีย่อมไปย่อมถึง ย่อมบรรลุถึงพระนิพพานนั้น หรือบารมีย่อมกำหนดรู้ซึ่งพระนิพพานนั้นตาม ความเป็นจริง หรือบารมีย่อมตักตวงซัดสัตว์ไว้ในพระนิพพานนั้น.หรือบารมี ย่อมกำจัดข้าศึกคือกิเลสของสัตว์ทั้งหลายไว้ในพระนิพพานนั้น ฉะนั้น จึงชื่อว่า บารมี บุรุษใดบำเพ็ญบารมีดังกล่าวมานี้ บุรุษนั้นชื่อว่ามหาบุรุษ