จิต จำแนกออกเป็น ๔ ชาติ คือ อกุศล กุศล วิบาก กิริยา

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

การจำแนกจิต โดย "ชาติ" คือ การเกิดขึ้นของจิต จำแนกจิตโดยชาติ เป็น อกุศลจิต กุศลจิต วิบากจิต กิริยาจิต

อกุศลจิต และ กุศลจิต เป็น "เหตุ"

"จิตที่เป็นเหตุ" ทำให้เกิดกายกรรม การกระทำทางกาย วจีกรรม การกระทำทางวาจา มโนกรรม การกระทำทางใจ เป็นเหตุของ อกุศลกรรม หรือ กุศลกรรม

จิตบางประเภทเป็น วิบากจิต คือ จิตที่เป็นผลของอกุศลกรรม หรือ ผลของกุศลกรรม

จิตบางประเภท เป็น กิริยาจิต คือ จิตที่ไม่ใช่อกุศลจิต ไม่ใช่กุศลจิต และ ไม่ใช่วิบากจิต

เมื่อจำแนกจิตโดย "ชาติ" จิต จำแนกออกเป็น ๔ ชาติ คือ อกุศล ๑ กุศล ๑ วิบาก ๑ กิริยา ๑ การจำแนกจิตแต่ละประเภท ว่าเป็นชาติอะไร เป็นสิ่งสำคัญเพราะว่า เราไม่สามารถที่จะเจริญกุศลได้ถ้าเกิดความเข้าใจผิด ว่า อกุศลเป็นกุศล หรือ กุศลเป็นอกุศลหรือ อกุศลเป็นวิบาก เช่น ขณะที่กำลังได้ยินคำพูด คือ เสียงที่ไม่เป็นที่พอใจขณะที่ได้ยินเสียง ขณะนั้น โสตวิญญาณ คือ การรู้อารมณ์ทางหูขณะนั้น เป็น อกุศลวิบากซึ่งก็คือ ผลของอกุศลกรรมหนึ่งที่ได้กระทำไปแล้ว

แต่ขณะที่จิตเกิดขึ้นประกอบด้วย "โทสะ" คือ สภาพธรรมที่มีลักษณะไม่แช่มชื่น ขุ่นมัว ไม่พอใจ เป็นต้นซึ่ง หมายถึง จิตที่ประกอบด้วยโทสเจตสิก คือ โทสมูลจิต

โทสมูลจิต ถ้ามีปัจจัย ก็อาจจะเกิดขึ้นได้ภายหลังจากที่ โสตวิญญาณ ได้ยินเสียงเกิดขึ้นและดับไปขณะที่เป็นโทสมูลจิต ไม่ใช่วิบากจิต คือไม่ใช่ผลของกรรมแต่ขณะนั้น เป็น อกุศลจิต คือ โทสมูลจิต

ข้อความบางตอนจากหนังสือ พระอภิธรรมในชีวิตประจำวันโดย Nina Van Gorkorm แปลโดย อาจารย์ดวงเดือน บารมีธรรม

... ขออนุโมทนา ...