ทบทวนเรื่องของปัจจัย [๗]

ขอนอบน้อมแด่พระผู้พระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

ขอกล่าวถึง "ชวนจิตวิถีจิต" นะคะชวนจิต ๕๒ ประเภท ซึ่งมี "ฉันทะ" เป็นสหชาตาธิปติปัจจัยบ้าง มี "วิริยะ" เป็นสหชาตาธิปติปัจจัยบ้าง หรือมี "วิมังสะ" คือ "ปัญญา" เป็นสหชาตาธิปติปัจจัยบ้าง โดยชาติ (การเกิดของจิต) ๔ คือ กุศล อกุศล วิบาก กริยาขอกล่าวถึงโดยลำดับ

กามาวจรกุศลจิต เป็นกุศลจิต ซึ่งมีปรากฏอยู่ทั่วไปเพราะฉะนั้น มีชื่ออีกชื่อหนึ่งว่า "มหากุศลจิต" หมายถึง "กุศลที่เป็นไปมากมาย" ไม่ว่าจะเป็นไปในเรื่องของ ทาน ในเรื่องของ ศีล ในเรื่องของ การอบรมเจริญความสงบ (สมถภาวนา) หรือ ในเรื่องของ การอบรมเจริญสติปัฏฐาน (วิปัสสนาภาวนา) ทั้งหมดนี้ เป็นจิตระดับขั้น "กามาวจรกุศลจิต" ทั้งสิ้น.เพราะเหตุว่า ยังไม่ใช่ "รูปาวจรกุศลจิต" ยังไม่ใช่ "อรูปาวจรกุศลจิต" และ ยังไม่ใช่ "โลกุตตรกุศลจิต" เมื่อกามาวจรกุศลจิต เป็นไปมากมาย ทั้งในทาน ศีล ภาวนา ประเภทต่างๆ เพราะฉะนั้นจึงมีอีกชื่อหนึ่งว่า "มหากุศลจิต"

ซึ่งท่านผู้ฟังจะเห็นได้นะคะว่า ในการกระทำกุศลแต่ละครั้งนั้น แต่ละท่านนี้ มีฉันทะต่างกัน มีวิริยะต่างกัน แล้วก็มีปัญญาในระดับขั้นที่ต่างๆ กันด้วย ถ้าจะกล่าวถึงกุศลกรรม ที่แต่ละท่านกระทำในวันหนึ่งๆ ก็จะเห็นได้ว่า ถ้าไม่มีฉันทะในกุศลนั้นๆ แล้ว จะกระทำกุศลกรรมประเภทนั้นไหม ท่านผู้ฟังชอบทำกุศลอะไร นึกออกไหมคะ "ไม่ใช่ตัวตน" แต่ เพราะสภาพธรรม คือ "ฉันทะ" (ความพอใจ) คือ "สภาพของเจตสิก" ซึ่งพอใจที่จะกระทำกุศลประเภทนั้น ฉันทเจตสิก กำลังเป็นอธิปดี โดยเป็น สหชาตาธิปติปัจจัย ซึ่งเป็นปัจจัยที่ทำให้กุศลกรรมนั้นเกิดขึ้น เช่น บางท่าน เป็นผู้ที่มีฉันทะในการเผยแพร่พระธรรมพยายามขวนขวายหาสถานีวิทยุ เพื่อให้มีการออกอากาศรายการบรรยายธรรม บางท่านก็มี ฉันทะ คือมีความพอใจที่จะช่วยเหลือในการจัดหาอุปกรณ์ในการศึกษา หรือว่าในการเผยแพร่พระธรรมบางท่านก็เป็นผู้ที่มีฉันทะในการช่วยเหลือสงเคราะห์ผู้อื่นในการรักษาพยาบาล หรือกระทำกิจธุระของเพื่อนฝูง มิตรสหาย หรือแม้แต่ช่วยรักษาพยาบาลสุนัขขาหัก คนที่ไม่มีฉันทะ ทำได้ไหม เห็นสุนัขขาหัก ก็ผ่านไปถ้าไม่มีฉันทะ ก็ช่วยไม่ได้ใช่ไหมคะ

เพราะฉะนั้น ในห้าคน หกคน สิบคนซึ่งผ่านไปถ้ามีท่านผู้หนึ่งผู้ใดช่วยเหลือ ก็แสดงว่าท่านผู้นั้น มีฉันทะในการที่จะกระทำกุศลประเภทนั้น หรือบางท่านก็มีฉันทะในการช่วยเหลือนักเรียนที่ขาดแคลน บางท่านก็ดูแลทุกข์สุข ความป่วยไข้ของคนในบ้านรวมทั้งนอกบ้าน จนถึงทหารชายแดน หรือว่าบรรดาผู้ที่มีความจำเป็นที่จะต้องอยู่ในแหล่งเสื่อมโทรม บางท่านก็มีความเห็นใจในความทุกข์ยากของผู้อื่นด้วยการขับรถนำข้าวสารไปแจกให้ผู้ที่ขัดสน บางท่าน ก็สร้างโรงพยาบาล สร้างโรงเรียน บางท่าน ก็ไม่ทำอย่างอื่น นอกจากบวชพระคือ ไม่ว่าจะมีใครที่มีศรัทธาในการที่จะอุปสมบท ท่านผู้นั้นก็รับอุปสมบทให้นี้ก็เป็น "ฉันทะของแต่ละบุคคล" ในการกระทำกุศลประเภทต่างๆ ซึ่งท่านผู้ฟัง ก็พิจารณาตัวของท่านได้ ว่าท่านมี "ฉันทะ" ในกุศลประเภทใด

ข้อความบางตอนจากเทปชุด ปัฏฐาน (ปัจจัย ๒๔) ตอนที่ ๖

โดย อาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์

ขออนุโมทนา