เทสนา ๔ อย่าง

[เล่มที่ 68] พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑ - หน้าที่ 183

จริงอยู่เทสนาของพระผู้มีพระภาคเจ้ามี ๔ อย่าง ด้วยสามารถแห่งธรรมะ และบุคคล คือ ธรรมาธิฏฐานธรรมเทสนา ๑ ธรรมธิฏฐานบุคคลเทสนา ๑ บุคลาธิฏฐานบุคคลเทสนา ๑ บุคลาธิฏฐานธรรมเทสนา ๑.

ธรรมาธิฏฐานธรรมเทสนา เช่น เทสนาว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เราย่อมไม่เล็งเห็นธรรมอื่นแม้สักอย่างหนึ่ง ที่อบรมแล้วย่อมควรแก่การงาน เหมือนจิต ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย จิตที่อบรมแล้ว ย่อมควรแก่การงาน.

ธรรมธิฏฐานบุคลเทสนา เช่น แสดงว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ข้อที่บุคคลผู้ถึงพร้อมด้วยทิฏฐิ จะพึงยึดถือสังขารไรๆ โดยความเป็นของเที่ยงนั้น มิใช่ฐานะ มิใช่โอกาสที่จะมีได้.

บุคลาธิฏฐานบุคลเทสนา เช่น แสดงว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลายบุคคลคนเดียวเมื่อเกิดขึ้นในโลก ย่อมเกิดขึ้นเพื่อประโยชน์เกื้อกูลแก่ชนเป็นอันมาก เพื่อควานสุขแต่ชนเป็นอันมาก เพื่ออนุเคราะห์แก่ชาวโลก เพื่อประโยชน์ เพื่อเกื้อกูล เพื่อความสุข แก่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย.

บุคลาธิฏฐานธรรมเทสนา เช่น แสดงว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ความปรากฏขึ้นแห่งจักษุใหญ่ย่อมมี เพราะความปรากฏขึ้นแห่งบุคคลคนเดียว.