ธรรมสโมธาน 8 ประการ [วิภังค์]

[เล่มที่ 78] พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ 702

ในข้อว่า ย อิตฺถี อรห อสฺส สมฺมาสมฺพุทฺโธ นี้ อธิบายว่า ความเป็นพระพุทธเจ้าผู้สามารถข้ามโลกเพราะยังคุณ คือ สัพพัญญู ให้เกิดขึ้นนั้น จงยกไว้ก่อน แม้เหตุสักว่าการตั้งปณิธาน (การตั้งความปรารถนา) ก็ย่อมไม่สำเร็จแก่หญิง.

จริงอยู่ เหตุอันเป็นปณิธานสมบัติเหล่านี้ คือ อภินีหาร (ความปรารถนาดังใจจริง) ย่อมสำเร็จพร้อมเพราะธรรมสโมธาน (การประชุมแห่งธรรม) ๘ ประการ คือ

๑. มนุสฺสตฺต (เมื่อตั้งความปรารถนา ต้องเป็นมนุษย์)

๒. ลิงฺคสมฺปตฺติ (ลิงคสมบัติคือเป็นเพศชาย)

๓. เหตุ (มีเหตุคือสร้างกุศลมาก สมควรจะเป็นพระอรหันต์ได้)

๔. สตฺถารทสฺสน (พบพระพุทธเจ้าและได้รับพยากรณ์)

๕. ปพฺพชฺชา (บวชเป็นภิกษุ สามเณร หรือฤาษีผู้เป็นกัมมวาที)

๖. คุณสมปตฺติ (บริบูรณ์ด้วยคุณ คือ ฌานสมาบัติและ อภิญญา)

๗. อธิกาโร (การกระทำกุศลอันยิ่งใหญ่)

๘. ฉนฺทตา (พอใจในโพธิญาณ)