การเจริญสมถ - กรรมฐาน ๔๐

วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 61

การเจริญสมถกรรมฐาน ๔๐

ในบทมาติกาเหล่านั้น บทว่า "โดยแสดงจำนวน" มีวินิจฉัยว่า ก็แล คำที่ข้าพเจ้ากล่าวไว้ว่า "ในกรรมฐาน ๔๐" ดังนี้นี่ นี้กรรมฐาน ๔๐ ในคำนั่น คือ กสิณ ๑๐ อสุภ ๑๐ อนุสสติ ๑๐ พรหมวิหาร ๔ อรูป ๔ สัญญา ๑ ววัฏฐาน ๑ ในกรรมฐานเหล่านั้น นี้กสิณ ๑๐ คือ ปฐวีกสิณ อาโปกสิณ เตโชกสิณ วาโยกสิณ นีลกสิณ ปีตกสิณ โลหิตกสิณ โอทาตกสิณ อาโลกกสิณ ปริจฉินนากาสกสิณ นี้อสุภะ ๑๐ อุทธุมาตกะ วินีลกะ วิปุพพกะ วิจฉิททกะ วิกขายิตกะ วิกขิตตกะ หตวิขิตตกะ โลหิตกะ ปุฬูวกะ อัฏฐิกะ นี้อนุสสติ ๑๐ คือ พุทธานุสสติ ธัมมานุสสติ สังฆานุสสติ สีลานุสสติ จาคานุสสติ เทวตานุสสติ มรณานุสสติ กายคตาสติ อานาปานสติ อุปสมนานุสสติ นี้พรหมวิหาร ๔ คือ เมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา นี้อรูป ๔ คือ อากาสานัญจายตนะ วิญญาณัญจายตนะอากิญจัญญายตนะ เนวสัญญานาสัญญายตนะ อาหาเรปฏิกูลสัญญา ชื่อว่า สัญญา ๑ จตุธาตุววัฏฐานชื่อว่า ววัฏฐาน ๑ แล บัณฑิต พึงทราบวินิจฉัยโดยแสดงจำนวน ดังนี้

[อุปจารปฺปนาวหโต บทว่า "โดยเป็นกรรมฐานนำมาได้เพียงอุปจารฌานหรือถึงอัปปนาฌาน "มีวินิจฉัยว่า ก็ในกรรมฐานเหล่านั้น กรรมฐาน ๑๐ ข้อ คือ อนุสสติ เว้นกายคตาสติ และอานาปานสติ เหลือ ๘ อาหาเรปฏิกูลสัญญา ๑ จตุธาตุววัฏฐาน ๑ นี้เท่านั้นเป็นอุปจาราวหะ (เป็นกรรมฐานนำมาได้เพียงอุปจารฌาน) กรรมฐานนอกนั้นเป็นอัปปนาวหะ (นำมาได้ถึงอัปปนา) แล พึงทราบวินิจฉัย โดยเป็นกรรมฐานนำมาได้เพียงอุปจารฌานหรือถึงอัปปนาฌาน ดังนี้แล

บทว่า "โดยแตกต่างกันแห่งฌาน" มีวินิจฉัยว่า ก็ในกรรมฐาน ๒ อย่างดังที่กล่าวแล้วนั้น บรรดาอัปปนาวหกรรมฐานทั้งหลาย กสิณ ๑๐ กับอานาปานสติ เป็นจตุกฌานิกะ (เจริญให้เกิดฌานได้ครบ ๔) อสุภ ๑๐ กับกายคตาสติ เป็นปฐมฌานิกะ (เจริญให้เกิดฌานได้เพียงปฐมฌาน) พรหมวิหาร ๓ ข้างต้นเป็นติกฌานิกะ (เจริญให้เกิดฌานได้เพียง ๓) พรหมวิหารที่ ๔ และอรูป ๔ เป็น จตุตถฌานนิกะ (เป็นไปในจตุตถฌาน) แล พึงทราบวินิจัยโดยความแตกต่างแห่งฌาน ดังนี้

รายละเอียดโปรดศึกษาจากวิสุทธิมรรค