เหตุแห่งความตายตามวาระ และมิใช่วาระ

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

พระเจ้ามิลินท์ ตรัสถามว่า ดูก่อน พระนาคเสนสัตว์ทุกจำพวก ต่อเมื่อถึงวาระ จึงตายหรือว่า ไม่ถึงวาระ ก็ตายเหมือนกัน

พระนาคเสน ทูลตอบว่า ขอถวายพระพรย่อมมีทั้ง ๒ ประการ อุปมา ดังผลไม้ซึ่งหล่นจากต้น ย่อมมีทั้งสุกและดิบผลที่สุกแล้ว ก็ไม่มีปัญหาแต่ ผลที่ยังดิบอยู่ เป็นเพราะเหตุใด จึงหล่น

ม. เป็นเพราะถูกหนอนไชบ้าง นกจิกเล่นบ้าง ถูกลมแรงพัดหล่นบ้าง

น. ขอถวายพระพรผลไม้สุกที่หล่น เปรียบเหมือนสัตว์ บุคคล (นาม รูป) ที่ตายตามอายุขัยส่วนผลไม้ดิบที่หล่น เปรียบเหมือน สัตว์ บุคคล ที่ตายโดยยังไม่ถึงวาระ

ม. แต่ข้าพเจ้าเห็นว่า จะตายเมื่อใด หรือเพราะประการใดก็เรียกว่า ตายตามวาระ ทั้งนั้น

น. หาเป็นเช่นนั้นไม่.!เพราะเหตุแห่งความตาย อาจจำแนกได้เป็น ๘ ประการ คือ ๑. โรค มีที่มาจากลม ๒. โรค มีที่มาจากช่องท้อง ๓. โรค มีที่มาจากเสมหะ ๔. โรค มีที่มาจากประสาท ๕. ความเปลี่ยนแปลงของฤดู ๖. การบริหารอิริยาบถไม่สม่ำเสมอ ๗. ความเพียรของบุคคลอื่น ๘. ผลของบุพพกรรมเว้นแต่ "ผลของบุพกรรม" ความตายด้วยเหตุอื่นๆ ถือเป็น "การตายที่ยังไม่ถึงวาระ"

ม. แต่ความตายจากเหตุอื่น ทั้ง ๗ ประการ ก็อาจถือเป็นผลจากบุพกรรมได้ มิใช่หรือ.?

น. อาตมาภาพ ขอยกตัวอย่างมาเปรียบเทียบถวายไฟที่ดับเพราะสิ้นเชื้อ ถือเป็นการดับตามวาระ ใช่หรือไม่

ม. ใช่

น. ถ้าไฟยังลุกโชนอยู่ แต่มีฝนตกลงมา ทำให้ไฟดับจะถือว่า ไฟดับตามวาระ ได้หรือไม่

ม. ไม่ได้ เพราะไฟยังมีเชื้ออยู่...จึงควรลุกต่อไปได้ ตามปกติแต่เหตุที่ไฟดับ เพราะมีฝนตกรดลงมา

น. ขอถวายพระพร สัตว์บุคคล ที่ตายด้วยเหตุ ๗ ประการเบื้องต้นก็เช่นเดียวกับไฟที่ดับลง ทั้งๆ ที่มีเชื้ออยู่เพราะหากไม่มีเหตุมาตัดรอน ชีวิตย่อมยืนยาวต่อไปจนถึง "อายุขัย" ด้วยเหตุนี้จึงถือว่า สัตว์ บุคคล ที่ตายด้วยเหตุ ๗ ประการข้างต้นมิได้ตายตามวาระ. ส่วนสัตว์ บุคคล ที่ตายเพราะเหตุแห่งอายุขัย ดังไฟสิ้นเชื้อถือเป็นการตายตามวาระ

ม. พระคุณเจ้าว่านี้ ชอบแล้ว

(กาลากาลมรณปัญหา) ข้อความบางตอนจาก....

มิลินทปัญหา : ปัญญาพระนาคเสน