พระนิพพาน ไม่ปรากฏที่ตั้ง - มิลินทปัญหา
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น
พระเจ้ามิลินท์ ตรัสถามว่า ดูก่อน พระนาคเสนสิ่งที่เกิดแต่กรรม แต่เหตุ แต่ฤดูมีให้เห็น ให้คิด ให้เข้าใจได้ แต่ สิ่งที่ไม่เกิดแต่กรรม แต่เหตุ แต่ฤดู อย่างหนึ่งอย่างใดมีบ้างหรือไม่.?
พระนาคเสน ทูลตอบว่า ขอถวายพระพรมี ได้แก่ อากาศ ๑ นิพพาน ๑
ม. กล่าวถึงอากาศ ข้าพเจ้าเห็นด้วยแต่พระนิพพานนั้น ไม่น่าจะเป็นอย่างที่พระคุณเจ้าว่าเพราะพระพุทธพจน์มีอยู่ชัดเจน ว่า พระนิพพาน มี "มรรค" เป็นเหตุให้เกิดหรือ "มรรค" เป็นเหตุกระทำให้แจ้งซึ่งพระนิพพานหรือพระคุณเจ้ากำลังกล่าวตู่พระพุทธพจน์เมื่อไม่รู้ ก็จงบอกว่าไม่รู้
น. ขอถวายพระพรพระพุทธพจน์ มีอยู่เช่นนั้นจริงแต่หาได้หมายความว่า พระนิพพานเกิดแต่เหตุ คือ "มรรค" ไม่"มรรค" นั้น ทำพระนิพพานให้แจ้ง แต่ ไม่อาจแสดง "เหตุที่อาศัยเกิด" แห่งพระนิพพานได้เพราะ พระนิพพาน เป็นอสังขตธรรม คือ ธรรมอันไม่มีเหตุ ไม่มีปัจจัยปรุงแต่ง คือรู้ไม่ได้ด้วยตา หู จมูก ลิ้น กาย จะพึงรู้พึงเห็นได้ ก็เฉพาะแต่พระอรหันต์ผู้มีจิตบริสุทธิ์ สงบ และ ละเอียด เท่านั้น
ม. ธรรมดา สิ่งต่างๆ ย่อมมีที่ตั้ง เช่น นา เป็นที่ตั้งแห่งข้าวเปลือกดอกไม้ เป็นที่ตั้งแห่งกลิ่น.หากพระนิพพาน ไม่มีที่ตั้ง พระนิพพาน ก็เป็นอันไม่มี.!ผู้ที่พยายามกระทำพระนิพพานให้แจ้ง ก็ไร้ประโยชน์เปล่า
น. ขอถวายพระพรพระนิพพาน มีอยู่จริง แต่ หาที่ตั้งแห่งพระนิพพาน ไม่มี อุปมาดังไฟ ... ปกติ ไม่ปรากฏที่ตั้ง แต่เมื่อบุคคลเอาไม้มาสีกัน ไฟก็เกิดขึ้นได้ พระนิพพาน ก็เช่นเดียวกัน คือ ไม่ปรากฏที่ตั้ง แต่เมื่อบุคคลมีความเพียร บำเพ็ญ ศีล สมาธิ ปัญญา ให้แกล้วกล้าแล้วพระนิพพาน ก็เกิดมีขึ้นได้ เช่นไฟนั้น
ม. พระคุณเจ้าว่าอย่างนี้ ... ชอบแล้ว
(นิพพานปัฏฐานปัญหา)
ข้อความบางตอนจาก ...
เรียนถามท่านอาจารย์วิทยากรค่ะว่า ...
พระพุทธพจน์ มีอยู่เช่นนั้นจริงแต่หาได้หมายความว่า พระนิพพานเกิดแต่เหตุ คือ "มรรค" ไม่"มรรค" นั้น ทำพระนิพพานให้แจ้ง แต่ ไม่อาจแสดง "เหตุที่อาศัยเกิด" แห่งพระนิพพานได้เพราะ พระนิพพาน เป็นอสังขตธรรม คือ ธรรมอันไม่มีเหตุ ไม่มีปัจจัยปรุงแต่ง คือรู้ไม่ได้ด้วยตา หู จมูก ลิ้น กาย จะพึงรู้พึงเห็นได้ ก็เฉพาะแต่พระอรหันต์ผู้มีจิตบริสุทธิ์ สงบ และ ละเอียด เท่านั้น.
เพราะเหตุใดพระนิพพานจะพึงรู้พึงเห็นได้ ก็เฉพาะแต่พระอรหันต์ เพราะพระโสดาบันต์ก็พึงรู้พึงเห็นพระนิพพานด้วยโสดาปัตติมรรคด้วยใช่ไหมค่ะ และพระสกทาคามี และพระอนาคามีก็เช่นเดียวกัน แต่ทำไมถึงกล่าวว่าพึงรู้พึงเห็นก็เฉพาะพระอรหันต์ค่ะ
ขอขอบพระคุณค่ะ
พระนิพพานเป็นอารมณ์ของพระอริยบุคคลทุกชั้น ไม่ใช่เฉพาะพระอรหันต์เท่านั้น พระอริยบุคคลทุกชั้นมีมรรคเกิดขึ้นกระทำพระนิพพานให้เป็นอารมณ์ ดับกิเลสได้ ตามลำดับมรรค แต่ข้อความในพระไตรปิฎก บางครั้งท่านกล่าวพระอริยบุคคลชั้น สูงสุดเท่านั้น แต่มีความหมายรวมถึงพระอริยบุคคลขั้นอื่นๆ ด้วยครับ
