ได้เห็นพระพุทธเจ้า หรือไม่ - มิลินทปัญหา

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

พระเจ้ามิลินท์ ตรัสถามว่า ดูก่อน พระนาคเสนพระคุณเจ้า ได้เห็นพระพุทธเจ้า หรือไม่

พระนาคเสน ทูลตอบว่า ขอถวายพระพร ไม่ได้เห็น

ม. อาจารย์ของพระคุณเจ้า ได้เห็นหรือไม่

น. อาจารย์ของข้าพเจ้า ก็ไม่ได้เห็นเช่นเดียวกัน

ม. ถ้าเช่นนั้น พระพุทธเจ้าก็ไม่มี

น. อาตมาภาพขอทูลถามว่า พระองค์เคยทอดพระเนตรเห็นปฐมกษัตริย์ของพระองค์ หรือไม่

ม. ไม่เคยเห็น

น. บรรดาข้าราชบริพารของพระองค์ เคยเห็นหรือไม่

ม. ไม่เคยเห็นเหมือนกัน

น. ถ้าเช่นนั้น ปฐมกษัตริย์ของพระองค์ ก็ไม่มี

ม. มีสิ พระคุณเจ้า เพราะมีเครื่องราชูปโภค คือ เศวตฉัตรพระมหามงกุฏ ฉลองพระบาท วาลวิชนี พระขรรค์แก้วฯ ปรากฏเป็นพยานอยู่ จนถึงปัจจุบัน

น. ฉันใด ก็ฉันนั้น พระพุทธเจ้า มีจริง เพราะยังมี "โพธิปักขิยธรรม ๓๗ ประการ" เป็นพยาน ปรากฏอยู่ ขอถวายพระพรธรรมอันวิเศษ ๓๗ ประการ ได้แก่

สัมมัปปธาน ๔

อิทธิบาท ๔

สติปัฏฐาน ๔

อินทรีย์ ๕

พละ ๕

โพชฌงค์ ๗

มรรค ๘

ทำให้อนุมานได้ว่า พระพุทธเจ้า มีจริง และเป็นผู้ทรงปัญญา อันหาที่เปรียบมิได้ฯลฯ อาตมาภาพ ไม่เคยเห็นพระพุทธเจ้า เพราะเกิดไม่ทัน แต่ว่าพระพุทธเจ้า มีจริง เหตุที่พึงจะนำมาพิสูจน์ในข้อนี้ได้ คือ "โลกุตตรธรรม" ที่พระองค์ทรงสั่งสอน ซึ่งพ้นวิสัย ที่คนสามัญจะพึงคิดเห็นได้เองต้องเป็นผู้ที่อบรมเจริญปัญญาจนแก่กล้าเท่านั้น จึงจะเป็นผู้รู้เห็น "โลกุตตรธรรม" ซึ่งเป็น ธรรมอันประณีต เหล่านี้

ขอถวายพระพร เหตุว่า มี "โลกุตตรธรรม" เป็นพยาน จึงรู้ได้ว่า ผู้ทรงตรัสรู้ ซึ่งได้พระนามว่า "พระพุทธเจ้า" นั้น มีจริง

ม. พระคุณเจ้าว่านี้ ชอบแล้ว

(อนุมานปัญหา-พุทธอัตถินัตถิภาวนาปัญหา) ข้อความบางตอนจาก มิลินทปัญหา : ปัญญาพระนาคเสน