การแสดงธรรมของตถาคต ๒ อย่าง [อรรถกถาสูตร]

พระสุตตันตปิฎก เอกนิบาต-ทุกนิบาต เล่ม ๑ ภาค ๒ - หน้าที่ ๓๑๓-๓๑๔

สูตรที่ ๔

ว่าด้วยการแสดงธรรมของตถาคต ๒ อย่าง

[๒๖๐] ๑๔. ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย การแสดงธรรมของพระตถาคต ๒ อย่างนี้ ๒ อย่างเป็นไฉน คือ โดยย่อ ๑ โดยพิสดาร ๑ ดูก่อน ภิกษุทั้งหลาย การแสดงธรรมของพระตถาคต ๒ อย่างนี้แล. จบสูตรที่ ๔ อรรถกถาสูตรที่ ๔ ในสูตรที่ ๔ มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้.ด้วยบทว่า สงฺขิตฺเตน จ วิตฺถาเรน จ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงว่า ธรรมเทศนามี ๒ เท่านั้น คือ ธรรมเทศนาโดยสังเขป ธรรมเทศนาโดยพิสดาร.
ใน ๒ อย่างนั้น เทศนาที่ตรัสแสดงเฉพาะหัวข้อชื่อ อุเทศนาโดยสังเขป. เทศนาที่ตรัสแยกแยะหัวข้อนั้นๆ ชื่อ เทศนาโดยพิสดาร. อีกอย่างหนึ่ง เทศนาที่ทรงตั้งหัวข้อก็ตาม ไม่ทรงตั้งก็ตาม ตรัสแยกแยะโดยพิสดาร ชื่อว่าเทศนาโดยพิสดาร.
ในเทศนา ๒ อย่างนั้น เทศนาโดยสังเขป ตรัสแก่บุคคลที่มีปัญญามาก เทศนาโดยพิสดาร ตรัสแก่ บุคคลที่มีปัญญาน้อย. เพราะเทศนาโดยพิสดาร ย่อมเป็นเหมือนเป็นช้าอย่างยิ่ง แก่ผู้มีปัญญามาก เทศนาโดยสังเขป ย่อมเป็นเหมือนกระต่ายกระโดด แก่ผู้มีปัญญาน้อย ไม่อาจจับต้นชนปลายได้. อนึ่งเทศนาโดยสังเขป ตรัสแก่บุคคลประเภทอุคฆติตัญญู เทศนาโดยพิสดาร ตรัสแก่บุคคล ๓ ประเภทนอกนี้ (วิปจิ-ตัญญู เนยยะ ปทปรมะ) . พระไตรปิฎกทั้งสิ้น ย่อมนับเข้าในข้อนี้ว่า เทศนาโดยสังเขป เทศนาโดยพิสดาร นั่นแล.

จบอรรถกถาสูตรที่ ๔