ตถาคต เพราะครอบงำเป็นอย่างไร

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อุทาน เล่ม ๑ ภาค ๓ - หน้าที่ 222ชื่อว่า ตถาคต เพราะอรรถว่าครอบงำ เป็นอย่างไร? คือ

พระองค์ทรงพระนามว่า ตถาคต เพราะทรงกระทำภวัคคพรหมในเบื้องบนจนถึง

อเวจีมหานรกในเบื้องล่าง ทั้งเบื้องขวาง ก็ทรงครอบงำสรรพสัตว์ในโลกธาตุหา

ประมาณมิได้ด้วยศีลบ้าง สมาธิบ้าง ปัญญาบ้าง วิมุตติบ้าง วิมุตติญาณทัสสนะ

บ้าง พระองค์ชั่งไม่ได้หรือประมาณไม่ได้ โดยที่แท้พระองค์เป็นผู้อันใครๆ ชั่งไม่

ได้ ประมาณไม่ได้ ยอดเยี่ยมเป็นเทพของเทพ เป็นท้าวสักกะยิ่งกว่าท้าวสักกะ

เป็นพรหมยิ่งกว่าพรหมเป็นผู้สูงสุดกว่าสรรพสัตว์. ด้วยเหตุนั้น จึงตรัสว่า ดูก่อน

ภิกษุทั้งหลายตถาคต เป็นผู้ยิ่งใหญ่ ใครๆ ครอบงำไม่ได้ เห็นได้ถ่องแท้ แผ่

อำนาจเป็นไป ในโลกพร้อมเทวโลก ฯ ล ฯ ในหมู่สัตว์พร้อมเทวดาและมนุษย์

เพราะฉะนั้น จึงเรียกว่า ตถาคต. ในข้อนั้น มีบทสำเร็จรูปดังต่อไปนี้พระดำรัส

ของพระองค์เหมือนยาวิเศษ ได้แก่เทศนาวิลาสและการสั่งสมบุญด้วยเหตุนั้น

พระองค์จึงทรงครอบงำคนที่เป็นปรัปปวาททั้งหมด และโลก พร้อมเทวโลก

เหมือนแพทย์ผู้มีอานุภาพมากใช้ยาทิพย์กำราบงูทั้งหลายฉะนั้น ดังนั้น จึงเฉลิม

พระนามว่า ตถาคต เพราะแปลง ท อักษรให้เป็น ต อักษร โดยอรรถว่าพระองค์มี

พระดำรัสถ่องแท้ไม่แปรผันตามที่กล่าวมาแล้วเหตุครอบงำสรรพโลกเสียได้.

ข้อว่า ตถาคต เพราะอรรถว่าครอบงำสรรพสัตว์ ด้วยประการฉะนี้.