ขอบเขตของสีมาอันเป็นสถานที่ทำสังฆกรรมของสงฆ์ [มหาวรรค]

พระวินัยปิฎก มหาวรรค เล่ม ๔ ภาค ๑ หน้าที่ ๓๘๙

อรรถกถานิมิตวินิจฉัย

บัดนี้ พึงทราบวินิจฉัยในนิมิตทั้งหลาย มีปัพพตนิมิตเป็นต้น อย่างนี้:-

ภูเขามี ๓ ชนิดคือ ภูเขาดินล้วน ๑ ภูเขาศิลาล้วน ภูเขาศิลาปนดิน ๑ ภูเขานั้น ใช้ได้ทั้ง ๓ ชนิด แต่กองทรายใช้ไม่ได้ และตั้งแต่ขนาดเท่าช้างถึงภูเขาสิเนรุก็ใช้ไม่ได้ ถ้ามีภูเขา ๔ เทือกใน ๔ ทิศ หรือมี ๓ เทือกใน ๓ ทิศ แม้จะสมมติสีมาด้วยปัพพตนิมิตทั้งนั้น ทั้ง ๔ หรือ ๓ ก็ควร แค่จะสมมติด้วยนิมิตเพียง ๒ หรือเพียง ๑ ไม่ควร แม้ในปาสาณนิมิต เป็นต้น นอกจากนี้ก็มีนัยเหมือนกัน

เพราะเหตุนั้น เมื่อจะทำภูเขาให้เป็นนิมิตควรถามว่า เนื่องเป็นอันเดียวกัน หรือไม่เนื่องเป็นอันเดียวกัน ถ้าเนื่องเป็นอันเดียวกัน ไม่ควรใช้ ด้วยว่า แม้กำหนดภูเขานั้น เป็นนิมิต ๔ ทิศหรือทั้ง ๔ ทิศ ย่อมเป็นอันกำหนดแล้วเพียงนิมิตเดียวเท่านั้น เพราะเหตุนั้นภูเขาที่ตั้งโอบรอบวัดที่อยู่โดยสัณฐานดังกงจักรอย่างนั้น ควรกำหนดในทิศเดียว ในทิศอื่นๆ พึงกันภูเขานั้นไว้ภายนอก กำหนดนิมิตชนิดอื่นภายในแต่ภูเขานั้นเข้ามา หากว่าประสงค์จะทำภูเขาเสี้ยวหนึ่งหรือกึ่งหนึ่งไว้ภายในสีมา อย่ากำหนดภูเขาประสงค์จะทำประเทศเท่าใดไว้ภายใน พึงกำหนดนิมิตชนิดใดชนิดหนึ่ง มีต้นไม้และจอมปลวก เป็นต้น ที่เกิด ณ ภูเขานั้นเองข้างนอกแห่งประเทศเท่านั้น หากประสงค์จะกันเอาภูเขาทั้งหมด ประมาณโยชน์ ๑ หรือ ๒ โยชน์ไว้ภายใน พึงกำหนดต้นไม้หรือจอมปลวก เป็นต้น ซึ่งเกิด ณ ภาคฟันข้างนอกภูเขาเป็นนิมิต