ความสิ้นไปแห่งพระปริยัติธรรม [จุลลวรรค]

จตุตถสมันตปาสาทิกา อรรถกถาพระวินัย จุลลวรรค วรรณนา

ภิกขุนิกขันธก วรรณนา ว่าด้วยครุธรรม ๘

ก็แล ด้วยคำว่า " มหโต ตฬากสฺส ปฏิกจฺเจว ปาลึ " นี้ พระผู้มีพระภาคทรงแสดงเนื้อความนี้ว่า "เมื่อขอบแห่งสระใหญ่แม้ไม่ได้ก่อแล้ว น้ำน้อยหนึ่งพึงขังอยู่ได้ แต่เมื่อได้ก่อขอบไว้เสียก่อนแล้ว น้ำใดไม่พึงขังอยู่ เพราะเหตุที่มิได้ก่อขอบไว้ น้ำแม้นั้นพึงขังอยู่ได้ เมื่อได้ก่อขอบแล้ว ข้อนี้ฉันใด; ครุธรรมเหล่านี้ใด อันพระผู้มีพระภาคทรงรีบบัญญัติเสียก่อน เพื่อกันความละเมิด ในเมื่อยังไม่เกิดเรื่อง เมื่อครุธรรมเหล่านั้น อันพระผู้มีพระภาคแม้มิได้ทรงบัญญัติ พระสัทธรรมจะพึงตั้งอยู่ได้ห้าร้อยปี เพราะเหตุที่มาตุคามบวช แต่เพราะเหตุที่ทรงบัญญัติครุธรรมเหล่านั้นไว้ก่อน พระสัทธรรมจักตั้งอยู่ได้อีกห้าร้อยปี ข้อนี้ก็ฉันนั้นแล จึงรวมความว่า พระสัทธรรมจักตั้งอยู่ตลอดพันปีที่ตรัสที่แรกนั่นเอง ด้วยประการฉะนี้"

แต่คำว่า "พันปี" นั้น พระองค์ตรัสด้วยอำนาจพระขีณาสพผู้ถึงความแตกฉานในปฏิสัมภิทาเท่านั้น แต่เมื่อจะตั้งอยู่ยิ่งกว่าพันปีนั้นบ้าง จักตั้งอยู่สิ้นพันปี ด้วยอำนาจแห่งพระขีณาสพสุกขวิปัสสกะ

จักตั้งอยู่สิ้นพันปี ด้วยอำนาจแห่งพระอนาคามี จักตั้งอยู่สิ้นพันปี ด้วยอำนาจแห่งพระสกทาคามี จักตั้งอยู่สิ้นพันปีด้วยอำนาจพระโสดาบัน รวมความว่า พระปฏิเวธสัทธรรมจักตั้งอยู่ตลอดห้าพันปี ด้วยประการฉะนี้

ฝ่ายพระปริยัติธรรม จักตั้งอยู่เช่นนั้นเหมือนกัน เมื่อปริยัติไม่มีปฏิเวธจะมีไม่ได้เลย เมื่อปริยัติมี ปฏิเวธจะไม่มีก็ไม่ได้ แต่เมื่อปริยัติแม้เสื่อมสูญไปแล้ว เพศจะเป็นไปตลอดกาลนาน ฉะนี้แล