สติระลึกได้ แม้สี่งที่ล่วงมานานแล้ว เป็นสติปัฏฐานด้วยหรือเปล่า

ข้อความบางตอนจากการบรรยายธรรมโดยท่านอาจารย์ สุจินต์ บริหารวนเขตต์

พระภิกษุ จะถามอาจารย์ว่า มีสติระลึกได้แม้สี่งที่ล่วงมานานแล้ว ไม่ทราบว่าจะเป็น สติปัฏฐาน ด้วยหรือเปล่า

ท่านอาจารย์ ไม่จำเป็นเจ้าค่ะ ทุกคนคิดทุกวัน และบางคนก็คิดถึงเรื่องในอดีตเคยทำอะไร เคยพูดอะไรก็จำได้ แต่ตามปกติธรรมดานั้น จิตที่ระลึกนั้นเป็นอกุศล แล้วแต่จะระลึกด้วยโลภะบ้าง โทสะบ้าง แต่สำหรับสติแล้วละก็ จะต้องเป็นการระลึกด้วยกุศล สภาพของจิตที่ระลึกต้องเป็นกุศลเจ้าค่ะ แม้ว่าจะระลึกถึงสี่งที่เคยทำ หรือว่าคำที่เคยพูดไว้ เพื่อพิจารณาว่าผิดหรือถูกประการใด แล้วแก้ไข ถ้าระลึกถึงสี่งที่เคยทำไม่ดี มีประโยชน์ไหมคะ ถ้าระลึกด้วยความกังวล แล้วก็ขุ่นข้องใจ ขณะนั้นเป็นวิตกเจตสิก ไม่ใช่สติเจ้าค่ะ แต่ว่า ถ้าขณะนั้นระลึกแล้ว เห็นว่าเป็นสี่งที่ไม่ดี แล้วก็รู้ได้ว่า ไม่ควรที่จะกระทำอีกต่อไป ในขณะนั้นก็เป็น มหากุศล ที่ระลึก เรื่องที่เคยทำ หรือว่า คำที่ได้เคยพูดไว้

พระภิกษุ หมายความว่า ต้องเป็นไปในทางกุศลอย่างเดียว

ท่านอาจารย์ แน่นอนเจ้าค่ะ ถ้าเป็นสติ แล้วต้องเป็นกุศล มิฉะนั้นแล้วก็เป็นลักษณะของ วิตกเจตสิก เจ้าค่ะ

พระภิกษุ แล้วในขณะที่สติเกิด จะมีสัมปชัญญะ ร่วมทุกครั้งหรือเปล่า เจริญพร

ท่านอาจารย์ ถ้าเป็น มหากุศลญาณวิปยุต ก็ไม่มีเจ้าค่ะ

พระภิกษุ ส่วนใหญ่ที่เข้าใจ สติ การระลึกได้ และ สัมปชัญญะ การรู้ตัว นึ้ ต้องแยกกัน หรือเปล่า

ท่านอาจารย์ ต้องแยกกันเจ้าค่ะ เวลาที่กล่าวถึงสติสัมปชัญญะ และ ลักษณะของ สติสัมปชัญญะ จะแยกเลยว่า

ลักษณะของสติ เป็นอย่างไร
กิจของสติ เป็นอย่างไร
อาการปรากฏของสติ เป็นอย่างไร
และ
ลักษณะของสัมปชัญญะ เป็นอย่างไร
กิจของสัมปชัญญะ เป็นอย่างไร

แต่เวลาที่พูดรวมกัน สติสัมปชัญญะ ต้องหมายความถึง สติเจตสิก และ ปัญญาเจตสิก เจ้าค่ะ ซึ่งขณะใดที่มีความเข้าใจที่ถูกต้องเกิดขึ้น ขณะนั้นไม่ใช่มีแต่สติเจตสิกเท่านั้น เมื่อมีการพิจารณาในเหตุผล และมีความเข้าใจ ในขณะนั้นก็ต้องเป็น สติสัมปชัญญะ คือต้องมี ปัญญาเจตสิก ซึ่งเป็น สัมปชัญญะ เกิดร่วมกับ สติ นั้นด้วย

พระภิกษุ ถ้าอย่างนั้นในการเจริญสติปัฏฐาน ที่สติเกิดแต่ละครั้ง ในขณะทีพิจารณา รูปธรรม หรือ นามธรรม ก็ดี ในขณะนั้น ชื่อว่ามี สัมปชัญญะ ด้วย ใช่ไหม

ท่านอาจารย์ เวลาที่เป็นสติปัฏฐาน ธรรมดาแล้วจะต้องมีปัญญาเจตสิก เกิดร่วมด้วย ในขณะที่พิจารณา สังเกตลักษณะ ของ สภาพธรรม ที่ปรากฏ แม้ว่าลักษณะของ ปัญญา ยังไม่ปรากฏชัด แต่ที่ปัญญา จะเจริญได้ ต้องเรี่ม จากการสังเกต พิจารณา ศึกษา ลักษณะของ สี่งที่กำลังปรากฏ เพราะฉะนั้น ปัญญา ก็เกื้อกูลเป็นลำดับขั้น เจ้าค่ะ