ควรจะหาเหตุปัจจัยที่จะทำให้เกิดกุศลวิตก

ข้อความบางตอนจากการบรรยายธรรมโดยท่านอาจารย์ สุจินต์ บริหารวนเขตต์

ท่านอาจารย์ เรื่องของความคิดนึกเป็นเรื่องสำคัญ เพราะว่าทุกคนก็ต้องคิดนึก และกว่าจะรู้ได้ว่า ความคิดใดเป็นกุศล ความคิดใดเป็นอกุศล ก็ต้องอาศัยการอบรมเจริญปัญญาจริงๆ เพราะว่า อวิชชา อกุศล นี้เร็ว และ มาก เพราะฉะนั้น เมื่อเป็นประจำอยู่อย่างนี้ ยากที่จะรู้ได้จริงๆ ว่า ความคิดที่เป็นกุศล ต่างกับความคิดที่เป็นอกุศลอย่างไร

ขอกล่าวถึงชาดก เรื่องหนึ่ง ข้อความในอรรถกถา จตุกนิบาตชาดก อรัญชาดก ว่าด้วยการที่จะคบคน ซึ่งเป็นเรื่อง ของความคิด เพราะการที่จะพบปะบุคคลหนึ่ง บุคคลใด ก็ย่อมมีการแลกเปลี่ยนความคิดซึ่งกันและกันและคนที่คบหาสมาคมกันนั้น ก็จะทำให้เกิดความคิดคล้อยตามกันได้

ข้อความใน อรัญชาดก มีว่า เมื่อบุตรถูกชักชวนให้ออกจากป่าไปอยู่ในเมือง บุตรก็ยังไม่ไปโดยทันที คอยรอถามบิดา ซึ่งบุตรถามบิดาว่า "จะพึงคบคนซึ่งมีศีลอย่างไร มีวัตรอย่างไร"

บิดาตอบว่า "ผู้ใดพึงคุ้นเคยกับเจ้าก็ดี พึงอดทนความคุ้นเคยของเจ้าได้ก็ดี เชื่อถือคำพูดของเจ้าก็ดี งดโทษให้เจ้าก็ดี ถ้าไปจากที่นี้แล้ว จงคบหาผู้นั้นเถิด" นี่แสดงถึงเรื่องความคิดหรือเปล่าคะ "ผู้ใดพึงคุ้นเคยกับเจ้าก็ดี พึงอดทนความคุ้นเคยของเจ้าได้ก็ดี เชื่อถือคำพูดของเจ้าก็ดี งดโทษให้เจ้าก็ดี เจ้าไปจากที่นี้แล้วจงคบหาผู้นั้นเถิด"

วันหนึ่งๆ บังคับความคิดไม่ได้ เพราะฉะนั้นถ้าจะคบคนที่จะทำให้กุศลวิตกเกิด ก็จะเป็น ประโยชน์กว่าการที่ ไม่รู้ว่าใครเป็นใคร แล้วก็ไปคบหาสมาคมกับคนที่ทำให้อกุศลเกิดมากๆ

บิดาได้กล่าวกับบุตรต่อไปว่า "ผู้ใดไม่มีกรรมชั่วด้วย กาย วาจา และ ใจ ถ้าไปจากที่นี้แล้ว จงคบหาผู้นั้น ทำตนให้เหมือนบุตรผู้เกิดจากอกของผู้นั้นเถิด คนที่มีจิตเหมือนน้ำย้อมขมี้น มีจิตกลับกลอก รักง่ายหน่ายเร็ว เจ้าอย่าคบหาคนเช่นนั้นเลย ถึงหากพื้นชมภูทวีปทั้งหมดจะไม่มีมนุษย์ก็ตาม"

ข้อความสั้นมาก ซึ่งผลก็คือว่า เมื่อบุตรได้ฟังแล้วก็ไม่ไป เพราะว่าไม่รู้จะไปหามิตรแท้อย่างนี้ได้ที่ไหน บิดาก็สอนให้บุตรเจริญสมถภาวนา ได้ ฌาน บังเกิดใน พรหมโลก ทั้งบุตรและบิดา ซึ่งบิดาของบุตรนั้นก็คือ พระผู้มีพระภาคเจ้า ในครั้งนี้

เห็นความสำคัญของความคิดไหมคะ ซึ่งจะต้องคิดต่อไป ไม่มีใครจะหยุดคิด หลังจากได้ฟังอย่างนี้แล้วก็จะต้องคิด แล้วก็ยังต้องคิคต่อไปอีกในสังสารวัฏฏ์ ซึ่งก็ ควรจะหาเหตุปัจจัยที่จะทำให้เกิดกุศลวิตก