โมหะ ไม่รู้ว่ามีลักษณะอย่างไร จึงสงสัย

ข้อความบางตอนจากการบรรยายธรรมโดยท่านอาจารย์ สุจินต์ บริหารวนเขตต์

ท่านอาจารย์ คุณสมนึก จะถามเรื่อง โมหเจตสิก หรือโมหมูลจิต แยกออกมาเป็นเรื่องๆ ให้เข้าใจเป็นเรื่องๆ ถ้าปนกันจะไม่เข้าใจ

คุณสมนึก ความรู้ผมก็น้อย

ท่านอาจารย์ ดิฉันจะบอกให้มี จิต เจตสิก รูป ทีนี้ ปรมัตถธรรมที่เป็น เจตสิก เป็นอกุศลเจตสิก มี ๑๔ โมหเจตสิก เป็นอกุศลเจตสิก๑ เกิดกับจิตที่เป็นอกุศลทุกดวง เพราะฉะนั้น อกุศลจิตทุกดวงมี โมหเจตสิก โลภมูลจิต ๘ ก็มี โมหเจตสิก กับโลภเจตสิก โทสมูลจิต ๒ ก็มี โมหเจตสิก กับโทสเจตสิก โมหมูลจิต ไม่มีโลภเจตสิก โทสเจตสิก แต่ต้องมี โมหเจตสิก เกิดกับอกุศลเจตสิกอื่นๆ เพราะฉะนั้น ที่คุณสมนึกสงสัย สงสัยอันไหน อะไร ปรมัตถ์อะไร หรือจิตดวงไหน อะไร เราจะรู้แต่ชื่ออย่างเดียว แล้วมาสงสัย จะไม่เข้าใจ

คุณสมนึก โลภะ แม้นิดๆ หน่อยๆ ก็ประจักษ์ได้ง่าย รู้สึกว่าขั้นการศึกษาเราก็เข้าใจ เพราะชัดมาก สำหรับ โมหะ แล้วไม่รู้ว่ามี ลักษณะอย่างไร จึงสงสัย

ท่านอาจารย์ ถ้าเราคิดว่า โลภะ เราก็รู้แล้วว่า เป็นลักษณะที่อยากได้ ถ้ามีปัญญาที่รู้ความจริงในขณะนั้น ว่าเป็นสี่งที่ไม่น่าต้องการเลย เพราะว่ามันเกิดขึ้นแล้วก็ดับไป นั่นคือ ตัวปัญญา ซึ่งโลภะจะเกิดร่วมด้วยไม่ได้ แต่ที่มีโลภะเกิดได้ เพราะมีความไม่รู้ในสภาพธรรมที่กำลัง เกิด ดับ นั้น อย่างนี้พอจะเข้าใจในลักษณะของ โมหะ ไหม ในขณะที่เกิดร่วมกับ โลภะ ว่าที่โลภะ อยากได้ต้องการนั่น ต้องการนี่ นั้นเป็นเพราะในขณะนั้นมี โมหเจตสิกซึ่งเป็นสภาพที่ไม่รู้ความจริง ในสี่งที่กำลังเกิด ดับ จึงทำให้เกิดความต้องการในขณะนั้น ในสี่งที่กำลังปรากฏนั้น พอที่จะแยกลักษณะของ โมหะและโลภะที่เกิดร่วมกันได้ไหม เพราะว่าถ้ารู้ ขณะนั้นโลภะ เกิดไม่ได้แต่เพราะไม่รู้สภาพที่ไม่รู้ลักษณะที่แท้จริงในสิ่งนั้น เกิดร่วมกับโลภเจตสิก จึงทำให้เกิดมีความต้องการในสิ่งนั้น ความไม่รู้ในลักษณะที่แท้จริงของสิ่งนั้น พอเข้าใจลักษณะของโมหะ ไหมคะ

หมอ อันนี้เป็น โมหมูลจิต หรือคะ

ท่านอาจารย์ อันนี้เป็นเวลาที่โมหะ เกิดกับโลภะ โลภะและโทสะเกิดสังเกตได้ง่าย แต่เวลาเป็นโมหะ นั้นไม่รู้ ก็ถามคุณสมนึกว่า ขณะที่ โลภะ จะเกิดกับ โมหะ เพราะว่าไม่รู้ลักษณะการเกิดดับของสิ่งที่เกิดดับ จึงมีความต้องการสิ่งนั้น ถ้าเป็นวิชชาคือกำลังรู้ลักษณะที่เกิดดับ ซึ่งไม่ใช่สัตว์ บุคคล ตัวตน โลภะ จะเกิดร่วมด้วยไม่ได้ เพราะฉะนั้น โลภะ ไม่เกิดร่วมกับปัญญา แต่ โลภะ จะเกิด ต้องเกิดกับ โมหะ นี่จะเข้าใจลักษณะของ โมหะ