สัญญาวิปลาส มีกำลังอ่อนกว่า วิปลาสทั้งหมด
ข้อความบางตอนจากการบรรยายธรรมโดยท่านอาจารย์ สุจินต์ บริหารวนเขตต์
ท่านอาจารย์ นี้เป็นเรื่องละเอียดจริงๆ นะคะ ซึ่งจะต้องอาศัยการเจริญสติปัฏฐาน และยังจะต้องอาศัยการที่จะรู้ว่าสภาพธรรมเกิด ดับ สืบต่อเร็วมากๆ จนกระทั่งบางครั้งจะแยกไม่ออก เพราะการเกิด ดับสืบต่ออย่างรวดเร็ว ต้องอาศัยพระธรรม และพระธรรมส่วนต่างๆ ที่จะพิจารณาแล้วพิจารณาอีกโดยรอบคอบ ถ้าการพิจารณาอย่างนี้ยังไม่สมบูรณ์ ก็ขอให้ช่วยกันพิจารณาต่อไปอีกจนถึงความสมบูรณ์
ข้อความในอรรถกถา ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามัคค อรรถกถา วิปลาสกถา มีข้อความว่า
สัญญาวิปลาส มีกำลังอ่อนกว่า วิปลาสทั้งหมด
นี่ก็แสดงให้เห็นถึง
กิจของสัญญาไม่ได้มีกำลังอะไรมาก เพราะว่าสัญญาจำ เมื่อจำไม่ถูก คือ ไม่จำลักษณะที่ไม่เที่ยง ที่กำลังไม่เที่ยงอยู่ เห็นแล้วก็ได้ยิน นี่แสดงถึงความไม่เที่ยง แต่เมื่อสัญญาไม่ได้จำความไม่เที่ยงอย่างนี้ สัญญาจึงเพียงจำวิปลาส มีกำลังอ่อนกว่าวิปลาสทั้งหมด
เพราะว่าถ้าเป็นวิปลาสอื่น ก็ยังมีอกุศลธรรมอื่นเกิดขึ้น เช่นเวลาที่มีโลภะในสัตว์เลี้ยงเกิดขึ้น ขณะนั้นอะไรเห็นเด่นชัด อะไรปรากฏพอที่จะรู้ได้ ความพอใจ เพราะฉะนั้น วันหนึ่งๆ ถ้าจะสังเกตดูความพอใจของท่าน ไม่ว่าจะเป็นทางตา ในเรื่องราว สีสันวรรณะ ต่างๆ ในทางหู ฟังเพลงเพราะๆ หรือว่าเรื่องราวต่างๆ ที่ได้ยิน ทางจมูกที่ได้กลิ่น ทางลิ้นที่ลิ้มรส เรื่องราวของรสนี้มีมาก
ขณะที่ กำลังคิดๆ คิดไปเรื่องรส จะรับประทานอะไร ที่ไหน จะไปเที่ยวไกลๆ จะรับประทานอะไรบ้าง ถ้าสติเกิดรู้ว่าเป็นเพียงความจำเรื่อง ขณะนั้นเป็นกุศลหรืออกุศล
สัญญาวิปลาสจึงอ่อน แต่ว่าโลภะในขณะนั้น ปรากฏว่ากำลังเป็นความต้องการที่จะไปที่หนึ่งที่ใด เพราะฉะนั้น แสดงให้เห็นว่า
ในบรรดาวิปลาสทั้ง ๓ สัญญาวิปลาส มีกำลังอ่อนกว่า ไม่ว่าจะเกิดเมื่อใด อย่างไรก็ตาม ลักษณะของสภาพธรรมอื่นจะปรากฏมากกว่าลักษณะของสัญญาวิปลาส
เวลาที่อกุศลจิตเกิด มีความพอใจในสัตว์เลี้ยง โลภะเกิดแล้วมากกว่า สัญญาวิปลาส
สัญญาวิปลาส ดุจการเห็นกหาปณะ (คือเงินสำหรับใช้) ของทารก ที่ไม่รู้เดียงสา เวลาที่ทารกเห็นเงินก็จะเห็นแต่เพียง ลักษณะ ว่าเป็น เหลี่ยม หรือ กลวง หรือ รี เท่านั้นเอง เด็กๆ เห็นเท่านั้น นี่คือลักษณะของสัญญาวิปลาส
ส่วนจิตวิปลาส มีกำลังมากกว่า สัญญาวิปลาส เพราะชื่อว่า ความคิด เมื่อรู้แจ้งลักษณะของกหาปณะ ก็รู้ว่า นี่เป็นเงิน เป็นกหาปณะสำหรับใช้ นี่คือ สภาพของจิตที่วิปลาส
