จิตวิปลาส และ ทิฏฐิวิปลาส (๓)

ข้อความบางตอนจากการบรรยายธรรมโดยท่านอาจารย์ สุจินต์ บริหารวนเขตต์

คุณอดิศักดิ์ อาจารย์ครับ เสียดายเวลามันหมดเสียแล้ว เรื่อยี้ยังมีที่จะคุยกับได้อีก แต่ยังไงๆ ก็จะถามเพราะเดี๋ยวคราวหน้าก็จะลืมเสีย ยังไงผมก็ขอถามอีกไม่เกิน ๕ นาที คือเรื่องที่อาจารย์พูดเมื่อกี้นี้ ผมยิ่งฟังแล้ว อย่างน้อยที่สุด การพูดเรื่องวิปลาสในคราวก่อน กับคราวนี้ คราวนี้ก็ได้ความเข้าใจเพี่มขึ้นมาอีก ผมเชื่อว่าอย่างที่อาจารย์พูดนี้ เห็นด้วยว่าการศึกษาในสิ่งที่มืด เพราะฉะนั้นจะยังสว่างไม่ได้ และอย่างที่อาจารย์พูดอีกว่า เหล่าปุถุชนนี้ กุศลเกิดแล้วขณะไหน ได้อบรมกันขึ้นมาแล้วขนาดไหน ในเมื่อขนาดพระอริยบุคคลก็ยังแบ่งกันขนาดนั้น ละเอียดจริงๆ เอาเป็นว่าผมพอเข้าใจ มองเห็นนิดหน่อย เข้าใจก็แล้วกัน แต่ยังไม่มีทางที่จะแตกฉานออกมาได้

ท่านอาจารย์ อีกข้อหนึ่ง ซึ่งจะเป็นข้อคิดก็คือว่า ท่านที่คิดว่า ท่านมีอวิชชาอยู่ตลอดเวลาก็พอจะคงเปรียบเทียบได้ใช่ไหมคะ กับเรื่องของวิปลาส เพราะว่ามีอวิชชาจริงๆ ยังไม่ได้ดับอวิชชาเป็นสมุจเฉท แต่อวิชชาเกิดหรือไม่เกิดก็เช่นเดียวกับวิปลาส เพราะว่าวิปลาสก็ย่อมเกิดเพราะอวิชชา เมื่อดับอวิชชาหมดวิปลาสก็หมด เพราะฉะนั้นอาจจะเป็นข้อคิดประการหนึ่งได้ว่า แม้อวิชชาและทิฏฐิ จะยังไม่ได้ดับเป็นสมุจเฉท แต่ก็ไม่เกิดในขณะที่กุศลจิตเกิด ขณะที่อวิชชาและทิฏฐิไม่เกิด จึงไม่เป็นสัญญาวิปลาส จิตตวิปลาส และ ทิฏฐิวิปลาส

ข้อความใน สัทธัมมปกาสินี อรรถกถา ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค อรรถกถา วิปลาสกถา มีข้อความว่า

สัญญาวิปลาส ย่อมปรากฏ ในกาลแห่งกิจของตนมีกำลัง ด้วยอกุศลสัญญา ปราศจากทิฏฐิ ในฐานะแห่งกิจของจิตมีกำลังอ่อน

อันนี้ก็แสดงไว้ชัดทีเดียวนะคะว่า ที่สัญญาจะวิปลาส ก็คือในขณะที่เป็นอกุศล และจิตวิปลาส ย่อมเป็นไปในกาลแห่งกิจของตน เป็นอกุศลจิต ปราศจากทิฏฐิมีกำลัง สำหรับทิฏฐิวิปลาส ก็ย่อมเป็นไปได้ในจิต อันสัมปยุตต์ ด้วยทิฏฐิ

ถ้าเป็นอย่างนี้ก็คงจะหมดปัญหานะคะ คือวิปลาส ในขณะที่อกุศลจิตเกิด ขณะใดที่เป็นโลภมูลจิต ทิฏฐิคตสัมปยุตต์ ขณะนั้น สัญญาวิปลาส จิตวิปลาส และ ทิฏฐิวิปลาส ขณะใดที่อกุศลจิต ที่ไม่มีทิฏฐิเจตสิกเกิดร่วมด้วย ขณะนั้นก็เป็น สัญญาวิปลาส และ จิตวิปลาส

เพราะถึงแม้ว่า จะดับทิฏฐิเจตสิกเป็นสมุจเฉท แต่ก็ยังมี สัญญาวิปลาส และ จิตวิปลาส เมื่ออกุศลจิตเกิดเพราะ อวิชชา

คุณกฤษณา เรื่องวิปลาสนี้ อาจารย์เคยถามคำถามว่า ในวันหนึ่งๆ จิตวิปลาส กับ สัญญาวิปลาส เกิดมากไหม อันนี้ก็ตอบได้ว่าเกิดมาก และอีกคำถามอาจารย์เคยว่าถาม ในวันหนึ่งๆ นี้ ทิฏฐิวิปลาสเกิดบ้างไหม ตอนนั้นได้ฟังคำถามแล้ว ก็รู้สึกไม่แน่ใจ ยังตอบไม่ได้ เพราะว่าถึงแม้คิดว่าไม่มีทิฏฐิ ๖๒ ประการก็ตาม แต่ว่าสักกายทิฏฐิ ก็ยังคงมีอยู่ แต่วันหนึ่งๆ จะเกิดบ้างหรือเปล่าไม่แน่ใจ พอดีได้ฟังคำบรรยายของอาจารย์ออกอากาศเมื่อวานนี้ พูดถึงสักกายทิฏฐิก็ทำให้เข้าใจว่า สักกายทิฏฐินั้นก็เป็นอนุสัยที่ยังมีอยู่ เพราะฉะนั้น คำถามนี้ ถ้าดิฉันจะตอบว่า ทิฏฐิวิปลาสในวันหนึ่งๆ ถ้าไม่เกิดก็ได้ แต่ว่ายังมีเป็นอนุสัยอยู่ จะถูกไหมคะ

ท่านอาจารย์ ถูกต้องค่ะ