อภิธรรมในชีวิต [37] อวิชชา

อวิชชา

เราอาจจะรู้ ว่า จิตขณะใด เป็น โลภมูลจิต หรือ เป็น โทสมูลจิตแต่ เรารู้ไหม ว่า ขณะใด เป็น โมหมูลจิต

โมหมูลจิต มีลักษณะอย่างไร

เพื่อที่จะเข้าใจ ลักษณะของโมหะ เราควรรู้ว่าโมหะ (อวิชชา) ไม่รู้อะไรบ้าง ในชีวิตประจำวันของเรานั้น มี "โลกของสมมติบัญญัติ" ซึ่งใช้ "คำบัญญัติ" ให้เข้าใจในสิ่งต่างๆ และมี "โลกของปรมัตถธรรม" หรือ "โลกของสภาพธรรม" เมื่อเรา คิดถึง "โลก" ซึ่งเราบัญญัติขึ้นเราอาจจะคิดถึง ผู้คน สัตว์ วัตถุต่างๆ และ เราบัญญัติ "คำ" เพื่อเรียกสิ่งนั้นๆ แต่ เรารู้สภาพธรรมต่างๆ ในตัวเรา และ รอบๆ ตัว "ตามความเป็นจริง" แล้วหรือ ว่า เป็น นามธรรม และ รูปธรรม ที่เกิดขึ้นแล้ว ก็ดับไป

โลกของปรมัตถธรรม เป็น สิ่งที่มีจริงนามธรรม และ รูปธรรม เป็น ปรมัตถธรรม นามธรรม และ รูปธรรม ซึ่งปรากฏในชีวิตประจำวันของเรานั้นสามารถ "รู้ได้" ทางปัญจทวาร และ ทางมโนทวาร

ขณะที่ "เห็น" เป็น "โลกของสิ่งที่ปรากฏทางตา" ฯ สิ่งที่ปรากฏทางตา และ การเห็น มีจริง "ลักษณะ" ของสภาพธรรม ทั้ง ๒ อย่างนั้น สามารถ "รู้ได้"ไม่ว่าเราจะเรียกว่า "สิ่งที่ปรากฏทางตา" หรือ "การเห็น" หรือ แม้แต่จะไม่เรียกว่าอะไรเลย ก็ตาม แต่ เมื่อ "ยึดมั่น" ในความคิด-ตามคำบัญญัติเช่น คำ ที่เรียกว่า "ต้นไม้" ฯ ขณะนั้น "ไม่รู้-ลักษณะ" ของสภาพธรรม-ตามความเป็นจริง เมื่อมองดูต้นไม้อะไร เป็น สภาพธรรม-ตามความเป็นจริง สภาพธรรมใด สามารถปรากฏให้ "รู้ได้" จริงๆ

"สิ่งที่ปรากฏทางตา" เป็น ปรมัตถธธรรม คือ สภาพที่มีจริงซึ่งเป็น "รูปธรรม" ชนิดหนึ่ง ที่สามารถรู้ได้ ทางตา "ต้นไม้" เป็น "บัญญัติ" หรือ เรื่องราว-ที่คิดนึก ซึ่ง ไม่ใช่ปรมัตถธรรม

โลก ที่ปรากฏทาง ๖ ทวาร เป็น "โลกที่มีจริง" แต่ ไม่ยั่งยืน ไม่เที่ยง ดูเหมือนว่า เรารู้จัก โลกที่เป็นสมมติบัญญัติ เท่านั้นเพราะ "ความไม่รู้" (อวิชชา) และ "ความเห็นผิด" ซึ่งสะสมมานานแสนนาน "ความไม่รู้-ในปรมัตถธรรม" เป็น "ความไม่รู้-ที่ต้องละ" เพราะเป็น "เหตุ" ที่นำความทุกข์มาให้

โลกในอริยวินัย

"โลกที่เป็นปรมัตถธรรม" ตามพระธรรมวินัย เรียกว่า "โลกในอริยวินัย" พระอริยเจ้า ผู้ซึ่งได้อบรมเจริญ "ปัญญา" จนคมกล้าและ "ประจักษ์แจ้ง" สภาพธรรม-ตามความเป็นจริงท่าน "รู้จักโลก-ตามความเป็นจริง" ใน สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค ฉันนวรรคที่ ๕ปโลกสูตรท่านพระอานนท์ ทูลถามพระผู้มีพระภาคฯ ว่า "ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ที่เรียกกันว่า โลกๆ ดังนี้ ด้วย เหตุ เพียงเท่าไรหนอ จึงเรียกกัน ว่า โลก"

พระผู้มีพระภาคฯ ตรัสว่า "ดูกร อานนท์สิ่งใด มีความแตกสลาย เป็นธรรมดานี้ เรียกว่า โลกในอริยวินัย ก็อะไรเล่า มีความแตกสลาย เป็นธรรมดาจักษุ แล มีความแตกสลาย เป็นธรรมดารูป ชิวหา ใจ มีความแตกสลาย เป็นธรรมดา

ธรรมารมณ์ มโนวิญญาณ มโนสัมผัส สุขเวทนา ทุกขเวทนา หรือ อทุกขมสุขเวทนาเกิดขึ้นเพราะ มโนสัมผัส เป็นปัจจัยก็มีความแตกสลายไป เป็นธรรมดา

ดูกร อานนท์สิ่งใด มีความแตกสลาย เป็นธรรมดานี้ เรียกว่า โลกในอริยวินัยฯ "

หนังสือ "พระอภิธรรมในชีวิตประจำวัน" [Abhidhamma in Daily Life] โดย นีน่า วันกอร์คอม แปลโดย อ. ดวงเดือน บารมีธรรม จัดพิมพ์ครั้งที่ ๓ พ.ศ. ๒๕๕๓ โดย มูลนิธิศึกษาและเผยแพร่พระพุทธศาสนา

เปิดอ่านหรือดาวน์โหลดหนังสือ...

พระอภิธรรมในชีวิตประจำวัน