พระอภิธรรมมีนิทาน ๒ อย่าง [ธรรมสังคณี]
พระอภิธรรมปิฎก ธรรมสังคณี เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 67
พระอภิธรรมมีนิทาน ๒ อย่าง
ในพระอภิธรรมมีนิทาน ๒ อย่าง คือ อธิคมนิทาน และเทศนา-นิทาน. บรรดานิทานทั้ง ๒ นั้น อธิคมนิทาน พึงทราบตั้งแต่พระทศพลพระนามว่า ทีปังกร จนถึงมหาโพธิบัลลังก์ เทศนานิทาน พึงทราบจนถึงการประกาศพระธรรมจักร. เพื่อความเป็นผู้ฉลาดในนิทานของพระอภิธรรมอันสมบูรณ์ด้วยนิทานทั้ง ๒ อย่างนี้ บัณฑิตพึงทราบการตั้งปัญหาดังต่อไปนี้ก่อน. ถามว่า พระอภิธรรมนี้ ให้เจริญมาด้วยอะไร? ให้งอกงามไว้ในที่ไหน ? บรรลุแล้วในที่ไหน? บรรลุแล้วในกาลไร? ใครบรรลุ? วิจัยแล้วในที่ไหน? วิจัยแล้วในกาลไร? ใครวิจัยแล้ว ? แสดงในที่ไหน?แสดงแล้วเพื่อประโยชน์แก่ใคร ? แสดงแล้วเพื่ออะไร? พวกใครรับไว้ ?พวกไหนกำลังศึกษา? พวกไหนศึกษาแล้ว? พวกไหนย่อมทรงจำไว้ ?เป็นคำของใคร? ใครนำมา ดังนี้. ในปัญหานั้น มีวิสัชนาดังนี้. คำถามว่า พระอภิธรรมนี้ ให้เจริญมาด้วยอะไร มีคำตอบว่า ให้เจริญ มาด้วยศรัทธามุ่งไปสู่ปัญญาเครื่องตรัสรู้. คำถามที่ว่า ให้งอกงามไว้ในที่ไหน ? มีคำตอบว่า ให้งอกงามในชาดก ๕๕๐. คำถามที่ว่า บรรลุแล้วในที่ไหน ? มีคำตอบว่า ที่ควงไม้โพธิ์. คำถามที่ว่า บรรลุในกาลไร มีคำตอบว่า ในวันเพ็ญเดือนหก. คำถามว่า ใครบรรลุ มีคำตอบว่า พระ-สัพพัญญูพุทธเจ้า. คำถามว่า วิจัยที่ไหน ตอบว่า ที่ควงไม้โพธิ์. คำถามว่า วิจัยแล้วในกาลไร ตอบว่า ในเวลาตลอด ๗ วัน ณ เรือนแก้ว. คำถามว่า ใครวิจัย ตอบว่า พระสัพพัญญูพุทธเจ้า. คำถามว่า แสดงที่ไหนตอบว่า ในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์. คำถามว่า แสดงแล้ว เพื่อประโยชน์แก่ใครตอบว่า แก่เทวดาทั้งหลาย. คำถามว่า แสดงแล้ว เพื่ออะไร ตอบว่า เพื่อออกไปจากโอฆะ ๔. คำถามว่า ใครรับไว้ ตอบว่า พวกเทพ. คำถามว่า ใครกำลังศึกษา ตอบว่า พระเสขะและกัลยาณปุถุชน. คำถามว่า ใครศึกษาแล้ว ตอบว่า พระอรหันต์ขีณาสพ. คำถามว่า ใครทรงไว้ ตอบว่าเป็นไปแก่ชนเหล่าใด ชนเหล่านั้นย่อมทรงจำไว้. คำถามว่า เป็นถ้อยคำของใคร ตอบว่า เป็นพระดำรัสของพระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า.คำถามว่า ใครเป็นผู้นำมา ตอบว่า อันอาจารย์นำสืบต่อกันมา
จริงอยู่ พระอภิธรรมนี้ อันพระเถระทั้งหลายมีอาทิอย่างนี้ คือพระสารีบุตรเถระ พระภัททชิ พระโสภิต พระปิยชาลี พระปิยปาละ พระปิยทัสสี พระโกสิยบุตร พระสิคควะ พระสันเทหะ พระโมคคลิบุตร พระติสสทัตตะ พระธัมมิยะ พระทาสกะ พระโสนกะ พระเรวตะเป็นผู้นำมาจนถึงกาลแห่งตติยสังคีติ ต่อจากนั้น ศิษยานุศิษย์ของพระเถระเหล่านั้นนั่นแหละ นำมาแล้วโดยสืบต่อกันมาตามอาจารย์ ในชมพูทวีปอย่างนี้ด้วยอาการอย่างนี้ก่อน. ส่วนพระอภิธรรมที่พระมหานาคเหล่านั้นนำมาสู่เกาะนี้ ตามที่พระ-โบราณาจารย์ประพันธ์เป็นคาถาไว้ว่า ในกาลนั้น พระเถระผู้ประเสริฐ มี ปัญญามาเหล่านี้ คือ พระมหินทเถระ ๑ พระอิฎฏิยเถระ ๑ พระอุตติยเถระ ๑ พระ สัมพลเถระ ๑ พระเถระผู้เป็นบัณฑิต ชื่อว่า ภัททะ ๑ มาในเกาะสิงหลนี้ จากชมพูทวีป. ต่อจากนั้น พระอภิธรรมนั้น อันอาจารย์อื่นๆ กล่าวคือศิษยานุศิษย์ของพระเถระเหล่านั้นนั่นแหละนำมาจนถึงกาลปัจจุบันนี้ .....
