บุคคลชื่อว่า ธัมมานุสารี เป็นไฉน

[เล่มที่ 79] พระอภิธรรมปิฎก ธาตุกถา-บุคคลบัญญัติ เล่ม ๓ หน้า 228

[๔๕] ธัมมานุสารีบุคคล บุคคลชื่อว่า ธัมมานุสารี เป็นไฉน

ปัญญนทรีย์ของบุคคลใด ผู้ปฏิบัติ เพื่อทําให้แจ้งซึ่งโสดาปัตติผลมี ประมาณยิ่ง บุคคลนั้น ย่อมอบรมซึ่งอริยมรรคอันมีปัญญาเป็นเครื่องนํามา มีปัญญาเป็นประธานให้เกิดขึ้น บุคคลนี้เรียกว่า ธัมมานุสารี บุคคลผู้ปฏิบัติแล้ว เพื่อทําให้แจ้งซึ่งโสดาปัตติผลชื่อว่า ธัมมานุสารี. บุคคลผู้ตั้งอยู่แล้วในผล ชื่อว่า ทิฏฐิปัตตะ

อรรถกถาธัมมานุสารีบุคคล

วินิจฉัยในนิเทศแห่ง ธัมมานุสารีบุคคล พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงพระอริยบุคคลผู้ตั้งอยู่ในโสดาปัตติมรรค ด้วยบทนี้ว่า "ปฏิปนฺนสฺสํ"

บทว่า "อธิมุติตํ" ได้แก่ มีกําลัง. ผู้ใดย่อมนํามาซึ่งปัญญา เหตุนั้น ผู้นั้น จึงชื่อว่า ปัญญาวาหี แปลว่า ผู้มีปกตินํามาชื่อปัญญา อธิบายว่า ปัญญา ย่อมนําบุคคลนี้ไป. ท่านกล่าวว่า "ปัญญาวาหี" ดังนี้ก็มีบ้าง.

คําว่า "ปญฺญฺาปุพฺพงฺคมํ" ได้แก่ กระทําปัญญาให้เป็นปุเรจาริก คือ กระทําปัญญาให้เป็น หัวหน้า