จะทราบได้อย่างไรว่าตนเองได้ญาณ

ยังไม่พบข้อความดังกล่าวในมหาสติปัฏฐานสูตร และทั้งหมดที่อ้างมาไม่ใช่ฌาน น่าจะ

เป็นการคิดนึกเอาอง เพราะการได้ถึงฌานที่ ๔ ไม่ใช่ได้โดยง่าย โดยเฉพาะในยุคนี้

เป็นยุคกาลวิบัติ ผู้ที่จะบำเพ็ญสมถภาวนาจนจิตสงบถึงฌานจิต ไม่น่าจะเป็นไปได้

เพราะไม่มีปัญญาในการอบรมสมถภาวนา และข้าศึกของฌานมีมาก คือ ในเบื้องต้น

ถ้าไม่มีปัญญา ไม่เข้าใจวิธีการอบรม ไม่มีผู้ที่มีปัญญาบรรลุฌานเป็นผู้สอนแนะนำ ไม่

รู้ว่าตนเองจะละปลิโพธต่างๆ ได้อย่างไร ไม่รู้ว่าขณะที่หลังจากเห็น ได้ยิน เป็นต้น

เป็นอกุศลอย่างไร ไม่รู้ว่าตนเองยังยินดีติดข้องใน ลาภ ยศ สรรเสริญ เงินทอง

กามคุณอยู่หรือเปล่า สรุปคือ ถ้ายังเป็นผู้ไม่รู้ตัวเอง ว่าเป็นผู้ยินดีในกามคุณ และมี

อกุศลอื่นๆ อีกมากมาย เป็นต้น จะเป็นผู้บรรลุกุศลฌาน ที่เป็นความสงบขั้นอัปปนา

สมาธิไม่ได้