ผลของมหากุศลญาณสัมปยุตต์

ผลของมหากุศลญาณสัมปยุตต์ คือ รูปและนาม อธิบายว่า มหากุศลญาณ สัมปยุตต์เป็นจิตฝ่ายเหตุ คือ เจตนาที่เกิดร่วมกับจิตประเภทนี้เมื่อสำเร็จเป็นกรรม ย่อมมีผลเกิดขึ้นตามควรแก่เหตุ ซึ่งมีผลเป็นกรรมชรูปก็มี ผลที่เป็นนามธรรม ได้แก่ วิบากจิต วิบากเจตสิกก็มี ฉะนั้นเมื่อกล่าวถึงผลของจิตประเภทมหากุศลญาณสัมปยุตต์ จึงมีทั้งรูปธรรมและนามธรรม

เมื่อมหากุศลญาณสัมปยุตต์ เป็นเหตุที่ดี ย่อมให้ผล เป็นวิบากจิตที่ดี เช่น ปฏิสนธิจิตประกอบด้วยปัญญา เป็นติเหตุกะบุคคล คือ บุคคลที่เกิดพร้อมด้วยเหตุ ๓ คือ อโลภะ ๑ อโทสะ ๑ อโมหะ ๑ (ปัญญา)

กามาวจรโสภณจิต เป็นจิตที่วนเวียนอยู่ในกามภูมิ แต่ก็เป็นไปในฝ่ายที่ดีงามไม่เบียดเบียนหรือก่อความเดือดร้อนให้แก่ตนเองและผู้อื่น ประกอบด้วยจิต ๒๔ ดวงกล่าวโดยประเภทแห่ง เวทนา ญาณ และ สังขาร ดังนี้

สเหตุกกามาวจรกุศลจิต เรียกว่า กามกุศลจิต หรือ มหากุศลจิตก็ได้ มี ๘ ดวง สเหตุกกามาวิบากจิต เรียกว่า กามวิบากจิต หรือ มหาวิบากจิตก็ได้ มี ๘ ดวง สเหตุกกามาวจรกิริยาจิต เรียกว่า กามกิริยาจิต หรือ มหากิริยาจิตก็ได้ มี ๘ ดวง มีความหมายว่า กล่าวโดยเวทนาเภท โดยประเภทเวทนานั้น ทางฝ่ายโสภณจิตทั้งปวงมีเวทนาได้เพียง ๒ คือ โสมนัสเวทนา และ อุเบกขาเวทนา เท่านั้น กล่าวโดยญาณเภท โดยประเภทแห่งญาณ คือปัญญาแล้ว ก็มีเพียง ๒ ได้แก่

ญาณสัมปยุตต หมายความว่า จิตนั้นประกอบด้วยปัญญา หรือมีปัญญาส่วนญาณวิป ปยุตต หมายความว่า จิตนั้นไม่ประกอบด้วยปัญญา หรือจิตนั้นไม่ได้ใช้ปัญญา กล่าวโดยสังขารเภท โดยประเภทแห่งสังขาร ก็หมายความว่าเป็นอสังขาริก ไม่มีสิ่งชักชวน และ สสังขาริก มีสิ่งที่ชักชวน สเหตุก มีความหมายว่า มีสัมปยุตตเหตุ คือ มีเหตุประกอบ สเหตุกจิตที่เป็นฝ่ายโสภณก็มี อโลภเหตุ อโทสเหตุ และ อโมหเหตุ ประกอบตามควรแก่ที่จะประกอบได้

มหากุศลจิต ที่เป็นมหากุศล เพราะ

ก. เป็นกุศลจิตที่กว้างขวางมากมายมีได้ทั่วไป กล่าวคือสัตว์ในอบาย (สัตว์นรก เปรต อสุรกาย และสัตว์ดิรัจฉาน) มนุษย์ เทวดา ตลอดรูปพรหม อรูปพรหม สามารถจะมีมหากุศล หรือประกอบกรรมอันเป็นมหากุศลนี้ได้

ข. เป็นที่ตั้งของกุศลทั้งปวง และยังเป็นปัจจัยก่อให้เกิดกุศลฌาณจิตมัคคจิต ผล จิต ทั้งเป็นปัจจัยให้ถึงซึ่งพระนิพพานได้ด้วย

มหาวิบากจิต เป็นจิตที่เป็นผลของมหากุศล ทำบุญทำกุศลด้วยมหากุศลจิตอย่าง ใดก็ได้มหาวิบากจิตอย่างนั้น มหากุศลจิตเป็นเหตุ ย่อมให้ผลเป็นมหาวิบากจิตที่ตรงกันเสมอ

มหากุศลจิตเป็น โสมนัส ให้ผลป็นมหาวิบาก โสมนัส อุเบกขา อุเบกขาญาณสัมปยุตต ญาณสัมปยุตต ญาณวิปปยุตต ญาณวิปปยุตต อสังขาริก อสังขาริก สสังขาริก สสังขาริก

มหากริยาจิต เป็นจิตที่ให้สำเร็จในการคิด การพูด การทำ ของพระอรหันต์ทั้ง หลายผู้สิ้นกิเลสทั้งปวงโดยสิ้นเชิงแล้ว การคิด การพูด การทำ เหล่านั้นจึงหาก่อให้ เกิดผลในอนาคตไม่มีความหมายว่า มหากุศลนั้น ถ้าเกิดแก่บุคคลอื่นที่มิใช่พระ อรหันต์ ก็คงเรียกว่า มหากุศลจิต แต่ถ้าเกิดแก่พระอรหันต์โดยเฉพาะแล้ว เรียกว่า มหากิริยาจิต ที่เรียกว่า มหากุศลจิต เพราะจะต้องให้ผลในภายหน้า แต่ที่เรียกว่า มหากิริยาจิต เพราะจิตที่ปราศจากผลในอนาคต