วิปัสนาสูงกว่าปัญญา
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น
จากคำบรรยายที่ท่านผู้ถามได้ถาม มีข้อความดังนี้ ครับ
สุ. วิปัสสนากับปัญญาอันเดียวกันหรือเปล่า
ผู้ฟังชาย ก็ใกล้เคียง วิปัสสนาทำให้เกิดปัญญา
สุ. วิปัสสนาสูงกว่าปัญญา ไม่ใช่วิปัสสนาไปทำให้เกิดปัญญา และถ้าปล่อย ว่าง หมายความว่าอย่างไร หลับเสียดีไหมคะ สบายกว่า ไม่ต้องทำด้วย ไม่ต้องเหนื่อยด้วย เพียงแค่หลับก็ไม่รู้อะไรทั้งสิ้นแล้ว เพราะฉะนั้น ว่าง ไม่ถูกต้องค่ะ ว่าง ไม่ใช่ปัญญา ก็เป็นเรื่องของความสับสน ซึ่งจะต้องค่อยๆ เข้าใจขึ้น
- ปัญญาเป็นสภาพธรรมที่มีจริง ที่เป็นสภาพธรรมที่ทำหน้าที่รู้ตามความเป็นจริง ซึ่งปัญญาในพระพุทธศาสนา ก็มีแสดงหลากหลายนัย ตามระดับของปัญญา ตั้งแต่ปัญญาขั้นการฟังพระธรรมเข้าใจ ขณะที่เข้าใจ ก็เป็นปัญญา ปัญญาที่เชื่อกรรมและผลของกรรมที่เรียกว่า กัมมสกตาปัญญา ปัญญาระดับสมถภาวนา ที่เรียกว่า ฌานปัญญา ปัญญาที่เกิดพร้อมสติระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมในขณะนี้ที่เป็นสติปัฏฐาน เป็นปัญญาเช่นกัน แต่เป็นปัญญาระดับวิปัสสนาภาวนา และปัญญาที่เป็นระดับวิปัสสนา เรียกว่า วิปัสสนาญาณ ที่มี ๑๖ ขั้น มรรคปัญญา ปัญญาที่ทำหน้าที่ละกิเลส และผลปัญญา คือ ปัญญาที่รู้ว่าระงับกิเลสแล้ว รวมทั้ง ปัจเจกวขณญาณ ปัญญาที่รู้ว่ากิเลสอะไรละแล้ว กิเลสอะไรยังไม่ได้ละ
นี่แสดงให้เห็นนะครับว่า ปัญญามีหลายระดับ ตามกำลังของปัญญา แต่ไม่ว่าเป็นปัญญาระดับใด ปัญญาก็ทำหน้าที่รู้สภาพธรรมตามความเป็นจริง แต่จะรู้อะไรนั้นก็แล้วแต่ระดับของปัญญา
ดังนั้น ที่กล่าวว่า วิปัสสนา สูงกว่า ปัญญา ในที่นี้ ท่านอาจารย์สุจินต์ มุ่งหมายถึงว่า ปัญญาที่เป็นระดับวิปัสสนาญาณ รวมทั้ง วิปัสสนาภาวนา ต้องอาศัย ปัญญาเบื้องต้น คือ ปัญญาขั้นการฟังให้เข้าใจ ขณะที่เข้าใจในการฟังพระธรรม ชื่อว่า ปัญญา และเพราะ อาศัยปัญญาที่รู้ความจริงของสภาพธรรมในขณะนี้ ย่อมเป็นเหตุให้เกิดวิปัสสนาญาณ ปัญญาที่รู้สภาพธรรมตามความเป็นจริง ในแต่ละขั้นได้
วิปัสสนาญาณ คือ ปัญญาที่แทงตลอดสภาพธรรมตามความเป็นจริง จึงสูงกว่า ปัญญาขั้นการฟังให้เข้าใจ สูงกว่า ปัญญาระดับสมถภาวนา และ สูงกว่า ปัญญาที่เป็นสติปัฏฐานที่ระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมในขณะนี้ ครับ เพราะ วิปัสสนาญาณ เป็นปัญญาที่แทงตลอดสภาพธรรมตามความเป็นจริง มีการเห็น การเกิดดับ เป็นต้น จึงมีกำลังของปัญญาที่สูงกว่า
แต่ในความเป็นจริง เมื่อพูดถึง วิปัสสนา ก็ต้องหมายรวมถึงปัญญาด้วย เพราะถ้าไม่มีปัญญาแล้ว ก็ไม่ใช่วิปัสสนาเลย แต่ต้องเป็นปัญญาที่รู้ความจริงของสภาพธรรมที่มีในขณะนี้ ครับ และ ปัญญาที่เป็นวิปัสสนาภาวนา คือ ขณะที่สติปัฏฐานเกิดรู้ความจริง ก็สูงกว่าปัญญาขั้นการฟังขณะที่เข้าใจ ครับ
ขออนุโมทนาที่ร่วมสนทนา
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น
ธรรมเป็นเรื่องที่ละเอียดลึกซึ้งอย่างยิ่ง สำคัญที่การตั้งต้นก่อนว่า สิ่งนั้น คือ อะไร สำหรับคำถามที่ท่านผู้ถามได้ยกขึ้นมานั้น มีคำอยู่สองคำคือคำว่า ปัญญา กับ วิปัสสนา ก่อนอื่นก็ต้องแปลโดยความหมายของคำสองคำนี้ก่อน
ปัญญา เป็นสภาพธรรมที่มีจริง เป็นความเข้าใจถูกเห็นถูก ปัญญาเกิดขึ้นก็ทำกิจหน้าที่ของปัญญา จะไม่ทำหน้าที่อื่นเลย เกิดเมื่อใดก็ทำกิจหน้าที่เข้าใจถูกเห็นถูกตามความเป็นจริง
ปัญญามีหลายระดับ ตั้งแต่ระดับเบื้องต้น จนกระทั่งสูงสุด คือ สามารถรู้แจ้งอริยสัจจธรรมดับกิเลสถึงความเป็นพระอริยบุคคลขั้นต่างๆ ซึ่งตามการศึกษาก็พอที่จะเข้าใจถึงปัญญาที่เป็นระดับต่างๆ จนกระทั่งถึงวิปัสสนาญาณขั้นต่างๆ ตามระดับขั้นของปัญญา
ส่วน วิปัสสนา เป็นปัญญาที่เห็นอย่างแจ่มแจ้ง มุ่งหมายถึงวิปัสสนาญาณขั้นต่างๆ เป็นสำคัญ และหมายถึงการอบรมเจริญสติปัฏฐาน ด้วย
ดังนั้น จากคำถามที่ว่า วิปัสสนา สูงกว่า ปัญญา ก็ต้องเข้าใจให้ถูกต้องว่า โดยนัยนี้ มุ่งหมายถึงการอบรมเจริญสติปัฏฐาน และ วิปัสสนาญาณขั้นต่างๆ ซึ่งสูงกว่าปัญญาที่เป็นความเข้าใจถูกเห็นถูกในเรื่องกรรมและผลของกรรม และสูงกว่าปัญญาที่เป็นไปกับด้วยการอบรมเจริญสมถภาวนา
ซึ่งเมื่อเข้าใจอย่างนี้ ถ้าหากเปลี่ยนคำถามว่า ปัญญากับวิปัสสนาเหมือนกันหรือต่างกันอย่างไร? ก็คงจะพอเข้าใจได้ ว่า ปัญญามีหลายระดับ ปัญญากับวิปัสสนา เหมือนกันโดยนัยที่เป็นการอบรมเจริญสติปัฏฐาน และเป็นวิปัสสนาญาณขั้นต่างๆ แต่ที่ต่างกันก็เพราะเหตุว่าปัญญามีหลายระดับไม่ใช่เฉพาะวิปัสสนาภาวนาเท่านั้นครับ
ขอเชิญคลิกอ่านข้อความเพิ่มเติมได้ที่นี่ครับ
จุดประสงค์ในการบรรยาย แนวทางเจริญวิปัสสนา
...ขออนุโมทนาในกุศลจิตของทุกๆ ท่านครับ...
