หลุมถ่านเพลิง ที่ไม่มีเปลว

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

ซึ่งเป็นผู้ไกลจากกิเลส ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง

พระไตรปิฎก เล่มที่ ๑๖ พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๘ สังยุตตนิกาย นิทานวรรค

บางส่วนจาก....

๓. ปุตตมังสสูตร

[๒๔๓] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็ มโนสัญเจตนาหาร จะพึงเห็นได้อย่างไร เหมือนอย่างว่า มี หลุมถ่านเพลิง อยู่แห่งหนึ่ง ลึกมากกว่าชั่วบุรุษ เต็มไปด้วยถ่านเพลิง ไม่มีเปลว ไม่มีควัน

ครั้งนั้นมี บุรุษคนหนึ่ง อยากมีชีวิตอยู่ ไม่อยากตาย รักสุข เกลียดทุกข์ เดินมา บุรุษสองคน มีกำลัง จับเขา ที่แขนข้างละคน คร่าไปสู่หลุมถ่านเพลิง ทันใดนั้นเอง เขา มีเจตนา ปรารถนา ตั้งใจ อยากจะให้ไกลจาก หลุมถ่านเพลิง ข้อนั้นเพราะเหตุไร เพราะเขารู้ว่า ถ้าเขา จักตกหลุมถ่านเพลิงนี้ ก็จักต้องตาย หรือ ถึงทุกข์แทบตาย ข้อนี้ ฉันใด เรากล่าวว่า พึงเห็น มโนสัญเจตนาหาร ฉันนั้น เหมือนกัน เมื่อ อริยสาวก กำหนด มโนสัญเจตนาหาร ได้แล้ว ก็เป็นอัน กำหนดรู้ ตัณหาทั้งสาม ได้แล้ว เมื่อ อริยสาวก กำหนดรู้ ตัณหาทั้งสาม ได้แล้ว เรากล่าวว่า ไม่มีสิ่งใด ที่ อริยสาวก พึงทำให้ยิ่งขึ้นไปกว่านี้อีกแล้ว ฯ

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

ซึ่งเป็นผู้ไกลจากกิเลส ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง

บางส่วนจาก ...

อรรถกถาปุตตมังสสูตรที่ ๓

อรรถกถา สังยุตตนิกาย นิทานวรรค อภิสมัยสังยุตต์ มหาวรรคที่ ๗

ปุตตมังสสูตรที่ ๓

ใน อาหารที่ ๓ (มโนสัญเจตนาหาร) มีวินิจฉัย ดังต่อไปนี้

บทว่า องฺคารกาสุ ได้แก่ หลุมถ่านเพลิง.

บทว่า กาสุ ท่านกล่าว หมายความว่า กองบ้าง ว่า หลุมบ้าง ในคำนี้ว่า องฺคารกาสุ ํ อปเร ผุณนฺติ นรา รุทนฺตา ปริทฑฺฒคตฺตาฯ ภยํ หิ มํ วินฺทติ สุต ทิสฺวา ปุจฺฉามิ ตํ มาตลิ เทวสารถี ชนอีกพวกหนึ่ง กระจาย กองถ่านเพลิง นระ ผู้มีร่างกาย เร่าร้อน ร้องไห้อยู่ ภัยมาถึงเรา เพราะสารถี แน่ะเทพสารถีมาตลี เราขอถามท่าน

บทว่า กาสุ ท่านกล่าวหมายความว่า กอง

ในคำนี้ว่า กึนุ สนฺตรมาโนว กาสุ ํ ขณสิ สารถิ แน่ะนายสารถี ท่าน ตัวสั่น ขุดหลุมอยู่ เพราะเหตุไรหนอ ท่านกล่าว หมายความว่า หลุม แม้ในที่นี้ ก็ประสงค์ความว่า หลุมนี้แหละ

บทว่า สาธิกโปริสา ได้แก่ เกินชั่วบุรุษ คือ ประมาณ ๕ ศอก ด้วยบทว่า วีตจฺฉิกานํ วีตธูมานํ นี้ ท่านแสดงว่า หลุมถ่านเพลิงนั้นมีความเร่าร้อนมาก ด้วยว่า เมื่อมีเปลวไฟหรือควัน ความเร่าร้อนก็มาก ลมตั้งขึ้น ความเร่าร้อนย่อมไม่มาก เมื่อมีเปลวไฟหรือควันนั้น แต่ไม่มีลม ความเร่าร้อนย่อมมาก.

บทว่า อารกาวสฺส แปลว่า พึงมีในที่ไกลทีเดียว ในคำว่า เอวเมว โข นี้ มีการเปรียบเทียบ ด้วยอุปมา ดังต่อไปนี้ พึงเห็น วัฏฏะที่เป็นไป ในภูมิ ๓ เหมือน หลุมถ่านเพลิง ปุถุชน คนโง่ ผู้อาศัยวัฏฏะ เหมือน บุรุษผู้อยากจะเป็นอยู่ กุศลกรรม และ อกุศลกรรม เหมือน บุรุษ ๒ คน ผู้มีกำลัง เวลาที่ ปุถุชน ก่อกรรม ทำเข็ญ เหมือน เวลาที่ บุรุษ ๒ คน จับบุรุษนั้น ที่แขน คนละข้าง ฉุดมายัง หลุมถ่านเพลิง จริงอยู่ กรรม ที่ปุถุชนคนโง่ ก่อกรรมทำเข็ญ ย่อมชักไปหา ปฏิสนธิ วัฏทุกข์ที่มีกรรมเป็นเหตุ พึงทราบ เหมือน ทุกข์ที่มีหลุมถ่านเพลิงเป็นเหตุ

บทว่า ปริญฺญาเต ได้แก่ กำหนดรู้ด้วยปริญญา ๓ ก็การประกอบความเรื่องปริญญาในที่นี้ พึงทราบ ตามนัยที่กล่าวแล้ว ในผัสสะนั่นแล

บทว่า ติสฺโส ตณฺหา ได้แก่ กามตัณหา ภวตัณหา วิภวตัณหา ตัณหาเหล่านี้ ย่อมเป็นอันกำหนดรู้แล้ว เหมือนกัน เพราะเหตุไร เพราะ มโนสัญเจตนา มีตัณหา เป็นมูล ด้วยว่า เมื่อละเหตุยังไม่ได้ ก็ละผัสสะไม่ได้

ด้วยประการฉะนี้ เป็นอันตรัสเทศนา จนถึงพระอรหัต ด้วยอำนาจมโนสัญเจตนาหาร

จบอาหารที่ ๓ (มโนสัญเจตนาหาร)

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

ซึ่งเป็นผู้ไกลจากกิเลส ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง

บางส่วนจาก...

อรรถกถา มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์ มูลปริยายวรรค

สัมมาทิฏฐิสูตร

ว่าด้วยความเห็นชอบ

เปรียบเทียบ หลุมถ่านเพลิง แต่ในข้อเปรียบเทียบด้วย หลุมถ่านเพลิง พึงทราบอรรถาธิบายดังต่อไปนี้

ภพทั้ง ๓ เหมือนกับ หลุมถ่านเพลิง เพราะอรรถว่า ร้อนระอุมาก มโนสัญเจตนา เหมือนกับ ชายสองคน ต่างพากันจับแขน กระชากลงในหลุมถ่านเพลิงนั้น เพราะอรรถว่า ฉุดกระชาก เข้าไปใน ภพทั้งหลาย

เพราะฉะนั้น ภิกษุใด เห็น มโนสัญเจตนาหาร ว่า เป็นเช่นกับ หลุมถ่านเพลิง อยู่อย่างนี้ภิกษุนั้น จะ ครอบงำ ความใคร่ ใน มโนสัญเจตนาหาร ได้ นี้เป็นการประกอบความในข้อเปรียบเทียบด้วยหลุมถ่านเพลิง

ขออนุโมทนาครับ