การไม่คบพาลเป็นมงคล

เพราะฉะนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อตรัสบอกถึงบุคคลที่ไม่ควรคบ

ก่อน จึงตรัสว่า การไม่คบพาล การคบบัณฑิต ความจริงคนพาลทั้งหลาย

ไม่ควรคบ ไม่ควรเข้าใกล้เหมือนทางที่ควรละเว้น แต่นั้น ก็ควรคบ ควร

เข้าใกล้แต่บัณฑิตเหมือนทางที่ควรยึดถือไว้. ผู้ทักท้วงกล่าวว่า ก็เพราะเหตุไร

พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อตรัสมงคล จึงตรัสการไม่คบพาลและการคบบัณฑิตก่อน

ขอชี้แจงดังนี้ เพราะเหตุที่พวกเทวดาและมนุษย์ยึดความเห็นว่ามงคลในสิ่งที่

เห็นแล้วเป็นต้นนี้ ด้วยการคบพาล ทั้งการคบพาลนั้น ก็ไม่เป็นมงคล ฉะนั้น

พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อทรงติเตียนการสมคบกับคนที่มิใช่กัลยาณมิตร ซึ่งหัก

รานประโยชน์ทั้งโลกนี้และโลกหน้าและทรงสรรเสริญการสมาคมกับกัลยาณมิตร

ซึ่งให้สำเร็จประโยชน์ในโลกทั้งสอง จึงตรัสการไม่คบพาลและการคบบัณฑิต

ก่อน แก่เทวดาและมนุษย์เหล่านั้น.

สัตว์ทั้งหลายทุกประเภท ผู้ประกอบด้วยอกุศลกรรมบถมีปาณาติบาต

เป็นต้น ชื่อว่า พาลในจำนวนพาลและบัณฑิตนั้น. พาลเหล่านั้น จะรู้

ได้ก็ด้วยอาการทั้งสาม เหมือนอย่างที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้. พระสูตรว่า

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย พาลลักษณะของพาล ๓ เหล่านี้. อนึ่ง ครูทั้ง ๖ มี

ปูรณกัสสปเป็นต้น และสัตว์อื่นๆ เห็นปานนั้นเหล่านั้น คือ เทวทัตโกกาลิกะ

กฏโมทกะติสสขัณฑาเทวีบุตรสมุทททัตตะนางจิญจมาณวิกา

เป็นต้น และพี่ชายของทีฆวิทะครั้งอดีตพึงทราบว่า พาล.

พาลเหล่านั้น ย่อมยังตนเองและเหล่าคนที่ทำตามคำของตนให้พินาศ

ด้วยทิฏฐิคตะความเห็นที่คนถือไว้ไม่ดี ดังเรือนที่ถูกไฟไหม้ เหมือนพี่ชาย

ของทีฆวิทะ ล้มลงนอนหงาย ด้วยอัตภาพประมาณ ๖๐ โยชน์ หมกไหม้อยู่

ในมหานรก อยู่ถึง พุทธันดร และเหมือนตระกูล ๕๐๐ ตระกูล ที่ชอบ

ใจทิฏฐิความเห็นของพี่ชายของทีฆวิทะนั้น เข้าอยู่ร่วมเป็นสหายของพี่ชายของ

ทีฆวิทะนั่นแหละ หมกไหม้อยู่ในมหานรกฉะนั้น. สมจริงดังที่พระผู้มีพระภาค

เจ้าตรัสไว้ดังนี้ว่า

ดูก่อนภิกษุทั้งหลายไฟลามจากเรือนไม้อ้อหรือเรือนหน้า

ย่อมไหม้แม้เรือนยอดซึ่งฉาบไว้ทั้ง ข้างนอก ข้างใน

กันลมได้ลงกลอนสนิทปิดหน้าต่างไว้

เปรียบฉันใดดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภัยทุกชนิดย่อมเกิดเปรียบฉันนั้น

เหมือนกันภัยเหล่านั้นทั้งหมดเกิดจากพาล ไม่เกิดจากบัณฑิต.

อุปัทวะทุกอย่างย่อมเกิดฯลฯ

อุปสรรคทุกอย่างย่อมเกิดฯลฯ ไม่เกิดจากบัณฑิต.

ดูก่อนภิกษุทั้งหลายดังนั้นแลพาลเป็นภัย

บัณฑิตไม่เป็นภัย พาลอุบาทว์บัณฑิตไม่อุบาทว์

พาลเป็นอุปสรรค บัณฑิตไม่เป็นอุปสรรคดังนี้.

อนึ่ง พาลเสมือนปลาเน่า ผู้คบพาลนั้น ก็เสมือนห่อด้วยใบไม้ที่ห่อ

ปลาเน่า ย่อมประสบภาวะที่วิญญูชนทอดทิ้ง และรังเกียจ. สมจริงดังที่พระผู้มี

พระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า

ปูติมจฺฉํกุสคฺเคนโยนโรอุปนยฺติ

กุสาปิปูตีวายนฺติเอวํพาลูปเสวนา.

นรชนผู้ใดผูกปลาเน่าด้วยปลายหญ้าคาแม้หญ้าคา

ของของนรชนผู้นั้นก็มีกลิ่นเน่าฟุ้งไปด้วย

การคบพาลก็เป็นอย่างนั้น.

อนึ่งเล่า เมื่อท้าวสักกะจอมทวยเทพประทานพร แก่กิตติบัณฑิต ก็

กล่าวอย่างนี้ว่า

พาลํนปสฺเสนสุเณนจพาเลนสํวเส

พาเลนลฺลาปสลฺลาปํนกเรนจโรจเย.

ไม่ควรพบพาลไม่ควรพึงไม่ควรอยู่ร่วมกับพาล

ไม่พึงทำการเจรจาปราศรัยกับพาลและไม่ควรชอบใจ.

ท้าวสักกะ ตรัสถามว่า

กินฺนุเตอกรํพาโลวทกสฺสปการณํ

เกนกสฺสปพาลสฺสทสฺสนํนาภิกงฺขสิ.

ท่านกัสสปะทำไมหนอพาลจึงไม่เชื่อท่าน

โปรดบอกเหตุมาสิเพราะเหตุไรท่านจึงไม่อยากเห็น

พาลนะท่านกัสสปะ.

อกัตติบัณฑิตตอบ

อนยํนยติทุมฺเมโธอธุรายํนิยุญฺชติ

ทุนฺนโยเสยฺยโสโหติสมฺมาวุตฺโตปกุปฺปติ

วินยํโสนชานาติสาธุตสฺสอทสฺสนํ.

คนปัญญาทรามย่อมแนะนำข้อที่ไม่ควรแนะนำ

ย่อมประกอบคนไว้ในกิจที่มิใช่ธุระ

การแนะนำเขาก็แสนยาก

เพราะเขาถูกว่ากล่าวโดยดีก็โกรธ

พาลนั้นไม่รู้จักวินัย การไม่เห็นเขาเสียได้ก็เป็นการดี.

พระผู้มีพระภาคเจ้า เมื่อทรงติเตียนการคบพาลโดยอาการทั้งปวงอย่างนี้

จึงตรัสว่าการไม่คบพาลเป็นมงคล