พระเจ้าอโศกทรงเลื่อมใสนิโครธสามเณร [มหาวิภังค์]

[เล่มที่ 1] พระวินัยปิฎก มหาวิภังค์ ปฐมภาค เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ ๘๓

พระเจ้าอโศกทรงเลื่อมใสนิโครธสามเณร

ครั้นทอดพระเนตรเห็นแล้ว พระราชาได้ทรงพระรำพึง ดังนี้ว่า ชนแม้ทั้งหมดนี้ มีจิตฟุ้งซ่าน มีส่วนเปรียบเหมือนมฤคที่วิ่งพล่านไป ส่วนทารกคนนี้ไม่มีจิตฟุ้งซ่าน การมองดู การเหลียวดู การคู้แขน และการเหยียดแขนของเขางามยิ่งนัก ภายในของทารกคนนี้น่าจักมีโลกุตรธรรมแน่นอน

ดังนี้ พร้อมกับการทอดพระเนตรเห็นของพระราชานั่นเอง พระหฤทัยก็เลื่อมใสในสามเณร ความรักก็ได้ตั้งขึ้น ถามว่า เพราะเหตุไร แก้ว่าเพราะได้ยินว่า แม้ในกาลก่อน ในเวลาทำบุญ นิโครธสามเณรนี้ได้เป็นพ่อค้าผู้เป็นพี่ชายใหญ่ของพระราชา สมจริงดังคำที่พระผู้มีพระภาคเจ้า ตรัสไว้ว่า ความรักนั้นย่อมเกิดเพราะเหตุ ๒ อย่างคือ เพราะการอยู่ร่วมกันในภพก่อน ๑ เพราะการเกื้อกูลกันในปัจจุบัน ๑ เหมือนอุบลและปทุม เป็นต้น ที่เหลือเมื่อเกิดในน้ำย่อมเกิดได้เพราะอาศัยเหตุ ๒ ประการคือ น้ำและเปือกตม ฉะนั้น